Opwellingen van optimisme zijn nergens goed voor. Je moet er zelfs lelijk mee uitkijken, want voor je het weet lopen ze grondig uit de klauwen. Dat blijkt ten overvloede uit Babylon, de jongste roman van Yasmina Reza. De schrijfster dankt haar internationale bekendheid aan toneelstukken als Kunst en God van de slachting, maar ook haar romans doen het niet onaardig. Babylon, haar derde, werd vorig jaar bekroond met de Prix Renaudot.

Het boek opent met de beschrijving van een foto. Een jehova's getuige met uitstaande oren staat 'alleen, vervuld van een droefgeestige en kribbige vasthoudendheid' zijn religieuze blaadjes te slijten. Het troosteloze kiekje is opgenomen in The Americans, het bekende fotoboek van Robert Frank uit de jaren 50. Dat is met stip 'het treurigste boek op aarde', want de eenzaamheid spat zowat van de pagina's. Het is niet voor niets het lijfboek van de vertelster. De 62-jarige Elisabeth Jauge is octrooirechercheur van beroep. Echt gelukkig is ze niet, maar wie is dat wel? Onlangs heeft ze haar moeder verloren, maar daar lijdt ze niet noemenswaardig onder. Met een vette knipoog naar De vreemdeling van Camus verklaart ze: 'Mijn moeder is tien dagen geleden overleden. Ik zag haar niet vaak, het verandert niet zoveel aan mijn leven behalve dat er ergens op de wereld zoiets als mijn moeder was.' Met Meursault, het hoofdpersonage van die roman, deelt ze een peilloze onverschilligheid en een scherp gevoel voor de zinloosheid van het bestaan: 'Wat maakt het uit wat je bent, wat je denkt, wat je gaat worden? Je bent ergens in beeld tot de dag dat je er niet meer bent.'

In een zeldzame vlaag van optimisme heeft Elisabeth een lentefeest georganiseerd. Haar bovenbuurman Jean-Lino, 'de zachtaardigste man op aarde', is eveneens uitgenodigd, samen met zijn vrouw Lydie, een newage-achtige dierenactiviste. In een lange monologue intérieur maakt de vertelster allusie op een drama dat zich tijdens of na dat feestje heeft voltrokken. Kennelijk is er iets onherstelbaars gebeurd, maar wat? De lezer komt dat pas te weten op bladzijde 66. Tenzij hij zo onverstandig is om een blik te werpen op het achterplat, waar een gigantische spoiler het leesplezier staat te bederven. Maar dit terzijde.

Boek der Psalmen

Bij Reza kan een idioot misverstand de grootste rampen ontketenen. De kleinste zandkorrel doet het raderwerk vastlopen, en dan zijn de rapen gaar. Deze keer is dat een discussie over scharrelkippen en het kiponvriendelijke leven dat die beesten leiden. De titel is ontleend aan het boek der Psalmen: 'Wij zaten aan Babylons stromen en weenden, denkend aan Sion.' De personages zijn verbannen naar een troosteloos flatgebouw in de Parijse banlieue, waar ze treuren om hun verloren illusies en niet ingeloste verwachtingen. Reza's Babylon staat voor alles wat had kunnen zijn maar niet is, voor alle middelmatige, vergeefs geleefde levens en het beloofde land dat achter de horizon is verdwenen. Per slot zijn we allemaal ballingen in de banlieue van het leven. Zoals de Amerikanen uit het fotoboek van Robert Frank. Of om met de vertelster te spreken: 'Een meisje leeft erop los, sjouwt op hoge hakken en opgetuigd als een kerstboom door het leven en opeens is ze zestig.' Voor vrouwen is dat erger dan voor mannen, vindt Elisabeth, want zij worden geacht opgewekt door het leven te gaan: 'Vanaf een bepaalde leeftijd is een vrouw veroordeeld tot een goed humeur. Wanneer je op je twintigste loopt te chagrijnen is dat sexy, maar op je zestigste is het niet te doen.' En dus laat ze zich vrolijk meeslepen in een allesbehalve stichtelijk verhaal.

Keurige leventjes

Met zichtbaar genoegen vertelt de schrijfster hoe de keurige leventjes van twee oudere stellen uit de middenklasse in het ongerede raken en hoe de spreekwoordelijke druppel de emmer met frustraties doet overlopen. Daarbij hanteert ze een mix van wrange humor en onversneden wanhoop, want de toestand is hopeloos, maar verre van ernstig. Ondanks alles zijn de personages gezegend met een onverwoestbaar goed humeur. Tussendoor maken ze zich vrolijk over de holle begrippen en inhoudsloze kreten die tegenwoordig opgeld maken, zoals 'herinneringsplicht', 'rouwverwerking', 'verbinden', 'gedogen' en 'bezinning', en de lichtgeraakte huiskat Eduardo, die alleen Italiaans begrijpt, zorgt voor de grappige noot in het verhaal.

Weemoed om wat voorbijging, eenzaamheid, verlatenheid en het onweerstaanbaar komische daarvan, die merkwaardige combinatie is het handelsmerk van Reza, die sterk doordrongen is van de absurditeit van het bestaan. Kluchtig en tragisch, burlesk en dramatisch gaan naadloos samen in deze meesterlijke vaudeville, verteld op een gortdroge toon en doorspekt met messcherpe, spitse en vernuftige dialogen, want dat laatste is een toneelschrijfster aan zichzelf verplicht.

Vertaald door Floor Borsboom en Eef Gratama, De Bezige Bij, 190 blz., 18,99 € (e-boek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Babylone'.

Verberg tekst

Jong zijn we niet meer, maar het leven is nog lang niet voorbij, denkt de 62-jarige Elisabeth Jauze, en ze besluit een feestje te geven voor haar vrienden. Onder hen ook haar bovenbuurman Jean-Lino, die gek is op paardenrennen maar thuis onder de knoet wordt gehouden door zijn vrouw Lydie, een bohemienne die haar Italiaanse kat haat maar best een mondje kan zingen. Heb ik glazen genoeg? En bordjes? Staat de etiquette papieren serviettes toe? Gaat die ene dronkenlap het feestje niet vergallen? Brengt mijn zus haar minnaar mee, die rare kerel die haar bestookt met foto’s van rijzwepen en tepelklemmen? Waarom krijg ik trouwens nooit zulke bronstige berichten van mijn man? Of neen, laat maar, ik zie mezelf niet in latex rondhuppelen.

Elisabeth piekert wat af, en in het begin verloopt de avond stroef, maar gaandeweg doet de champagne haar werk, buiten dwarrelt de eerste sneeuw naar beneden en die Lydie valt eigenlijk best wel mee – op haar obsessie met biologische kippen na misschien. Gezellig, zo’n borrel, moeten we vaker doen.

Een beetje draaierig maar tevreden gaat Elisabeth slapen. Net voor ze indommelt, hoort ze iemand aan de deur kloppen. Ze port haar man wakker, trekt haar Musti-hemdje aan en loert door het spionnetje: bovenbuur Jean-Lino. De deur gaat open en dan komt de bekentenis.

Het is Yasmina Reza niet om de grote plotwending te doen – wie een beetje oplet, ziet die zo aankomen – maar om het dilemma dat Elisabeth voorgeschoteld krijgt: hoe ver ga je om een vriend in nood te helpen, tegen de wil van je echtgenoot in? Elisabeth komt in een lastig parket terecht, maar eigenlijk vindt ze het best spannend: het is niet omdat je de zestig voorbij bent dat het avontuur niet lonkt.

Reza legt terecht de klemtoon op de psyche van haar personages, en slaat daarbij vaak een grappige toon aan. Soms wat te makkelijk – om te lachen met de burgermannetjes en vrouwtjes van de voorstad moet je niet echt diep in de moppentrommel graaien – maar meestal teder. Vooral hoe ze Elisabeth portretteert, met al haar besognes en gepieker maar ook met haar liefde voor man en buur, getuigt van mensenkennis en een zachtaardige pen. Ook Reza’s voorliefde voor theater – haar bekendste werk daarvoor, Le Dieu du carnage (2006), verzamelde tig bekroningen – schemert door de tekst: levensechte dialogen die rondgonzen in de beperkte setting van een flat. Pijnlijk herkenbaar ook: onwillekeurig kijk je naar je eigen muren en vraag je je af welke drama’s zich aan de andere kant afspelen. Misschien is het tijd om die ene vriendelijke buur toch eens op het aperitief te vragen.

***

De Bezige Bij (originele titel: Babylone), 172 blz., € 18,99.

Verberg tekst

Elisabeth (62) woont met haar man Pierre in een flat in een buitenwijk van Parijs. Zij raakt bevriend met Jean-Lino, de bovenbuurman, die is getrouwd met Lydie, een wat zweverige therapeute en zangeres. Wanneer Elisabeth thuis een feestje geeft aan het begin van de lente komen familie, vrienden en ook de bovenburen. Het is een heel gewone avond, met hapjes en nogal wat drank, niet zo bijzonder. Na afloop, als iedereen al naar huis is, komt de bovenbuurman weer naar beneden met de onthutsende mededeling dat hij tijdens een echtelijke ruzie zijn vrouw Lydie gewurgd heeft. Hij wordt overgehaald om toch maar de politie te bellen: die komt en doet zijn werk. Een simpel verhaal over gewone mensen met een schokkend einde weet de auteur (1957) zo vorm te geven dat het een boeiende roman is geworden, bekroond met de Prix Renaudot 2016. Talrijke verwijzingen (zoals de titel) verlenen aan het geheel een extra dimensie.