De personages van Sandro Veronesi krijgen het zwaar te verduren. Ze krijgen vaker dan gemiddeld te maken met ziekte, ongeluk en dood, hebben een moeizame relatie met hun wederhelft, ouders of kroost, moeten in hun eentje een kind grootbrengen of worden onverhoopt weduwnaar, zoals Pietro Paladini in ­Kalme chaos, de meesterlijke roman die de schrijver in 2006 de Premio Strega opleverde. In De ­kolibrie schakelt de Italiaanse bestsellerauteur nog een versnelling hoger. De hoofdpersoon van zijn jongste krijgt bakken ellende over zich heen.

Vanaf het begin wordt alles in stelling gebracht om Marco Carrera, een oogarts uit Firenze, in het verderf te storten. Een zekere ­Daniele Carradori, psychoanalyticus van beroep, maakt zich op om zijn gammele huwelijk de genadeslag te geven. De man komt hem ongevraagd vertellen dat zijn echtverbintenis op haar laatste benen loopt en dat zijn vrouw zwanger is, maar niet van hem. Het maakt Marco's aversie van zielenknijpers er niet beter op. 'Laat ons voor hem bidden', besluit de verteller, 'en voor alle schepen op zee.' En dat is hard nodig, want onze held krijgt een eindeloze reeks tegenslagen te incasseren.

Het leven deelt hem de ene uppercut na de andere uit, van de groeistoornis die hem als kind zijn bijnaam 'de kolibrie' heeft opgeleverd over de psychische problemen van zijn dochter Adele en zijn belabberde relatie met zijn labiele echtgenote tot de lijdensweg van zijn terminaal zieke ouders. Met zijn broer Giacomo is de verstandhouding zoek en met Luisa, zijn grote liefde, komt hij niet verder dan een onmogelijke platonische relatie. Zijn zus Irene pleegt zelfmoord, zijn vader en moeder sterven aan kanker en tot overmaat van ramp komt zijn oogappel om bij een klimongeluk. Voor zijn eigen overlijden maken we een excursie naar de nabije toekomst en ook dat is niet bepaald iets om naar uit te kijken.

Vaderrol

Het is te veel rampspoed voor een mens, maar de auteur weet het allemaal verteerbaar te brengen. Zijn hoofdpersonage blijft namelijk niet bij de pakken neerzitten, maar fladdert zich driftig door alle narigheid heen, zoals het tropische vogeltje waaraan hij zijn bijnaam te danken heeft. 'Zeventig vleugelslagen per minuut om op de plek te blijven waar je al bent', constateert Luisa teleurgesteld, maar geef Marco maar eens ongelijk. Hij heeft vaak genoeg ondervonden dat veranderingen niet per se verbeteringen zijn. Net als een kolibrie gebruikt hij al zijn energie om bewegingloos te blijven en zich staande te houden, terwijl de stormen des levens aan hem voorbijrazen.

Als het noodlot hem voor de zoveelste keer vleugellam dreigt te maken, kan de veelgeplaagde held zich altijd nog optrekken aan zijn vaderrol. In Veronesi's proza wemelt het van de zorgzame alleenstaande vaders die er het beste van proberen te maken in een dolgedraaide tijd. De schrijver, die zich wel vaker somber uitlaat over de gang van zaken in de wereld, heeft al zijn hoop gevestigd op de aanstormende generatie. In De kolibrie stuurt hij zelfs een messias om de mensheid van de ondergang redden. De verlosser neemt de gedaante aan van Marco's kleindochter, want de toekomst zal vrouwelijk zijn. Miraijin is de perfectie in persoon. Het beeldschone, waanzinnig intelligente, moreel onberispelijke kind is de 'vleesgeworden integratie tussen de volken', 'geboren om te leiden' en 'voorbestemd om de wereld te veranderen'. Het zal allemaal wel goed bedoeld zijn, maar het is van een tenenkrommend simplisme. Met verheven gevoelens schrijf je slechte literatuur, wist André Gide al.

Overdosis

Dat Sandro Veronesi hier uiteindelijk toch mee wegkomt, is te danken aan zijn aanstekelijke ­verteltalent. Terwijl zijn personage ­alle staties van zijn kruisweg aandoet, haalt de auteur zijn vertrouwde stokpaardjes van stal en zet hij een onderhoudende boom op over autoloze zondagen, manga's, Azteken, gokken, waterbevallingen, het Hongaarse zelfmoordlied van Rezso Seress, vliegrampen, taalkundige weetjes of de Londense wijk Marylebone. De ­roman blijft overeind dankzij de ingenieuze compositie, de duizelingwekkende sprongen in de tijd en de constante perspectiefwisselingen, in een wervelende montage van ansichtkaarten, brieven, mails, telefoongesprekken, boedelbeschrijvingen, essayistische passages en de streams of consciousness waar de schrijver het patent op heeft.

De ellende wordt gedoseerd over de lezer uitgestort en de overdosis kommer en kwel schijnt zijn fans alvast niet te hinderen, want De kolibrie werd in Italië enthousiast ontvangen en door de krant Corriere della Sera uitgeroepen tot beste boek van 2019. De auteur is zelfs voor de tweede keer in de running voor de Premio Strega, die begin juli wordt uitgereikt. ­Laten we dus voor hem bidden, en voor alle schepen op zee.

Vertaald door Welmoet Hillen, Prometheus, 336 blz., 22,99 € (e-boek 13,99 €).

Verberg tekst

SANDRO VERONESI De kolibrie

Sinds Sandro Veronesi (60) in 2005 zijn meesterwerk ‘Kalme chaos’ op de wereld losliet en er een jaar later de Premio Strega voor kreeg, beleven de Italiaanse letteren wereldwijd een renaissance en geldt de belangrijkste Italiaanse boekenprijs als een internationaal keurmerk. Paolo Giordano, Niccolo Ammaniti, Paolo Cognetti: het ene na het andere literaire wonderkind viel uit de azuurblauwe hemel. Maar wat blijkt, nu Veronesi ‘De kolibrie’ laat uitvliegen? Dat al die jonge honden nog veel lettervermicelli zullen moeten eten. Sinds ‘Kalme chaos’ weten we dat Veronesi geen personages creëert maar echte helden, zij het tegen wil en dank. In ‘Kalme chaos’, en in de sequel ‘Zeldzame aarden’, is dat Pietro Paladini, de succesvolle manager die twee weken na de plotse dood van zijn vrouw zijn 10-jarige dochter Claudia naar school brengt en er niet meer weggaat. Dag na dag blijft hij aan de schoolpoort wachten tot ze weer buitenkomt, en ondertussen maakt hij in de achteruitkijkspiegel van zijn auto de balans op van zijn leven. In de collectieve verbeelding is Pietro Paladini een archetype geworden van de nieuwe man: de krasselende, onzekere, schuldbewuste alleenstaande vader die kiest voor zijn gezin wanneer het te laat is, en die er met de scherven van zijn geluk nog iets van probeert te maken. In ‘De kolibrie’ heet de held Marco Carrera, voor de kost oogarts in Firenze. Wat het lot voor hem in petto heeft, is nog vele malen erger.

Zijn zus, zijn beide ouders én zijn dochter zullen komen te gaan in de loop van het verhaal – zij het niet allemaal tegelijk. Zijn vrouw blijkt gestoord te zijn, zijn broer wil hem niet meer zien, en met zijn jeugdvriendinnetje Luisa beleeft hij, levenslang en grotendeels per briefwisseling, een onmogelijke liefde. Wees gerust, deze zeer beknopte samenvatting zal uw leesplezier niet vergallen. Want ook de schrijververteller kondigt de rampspoed die zich hoofdstuk na hoofdstuk voltrekt altijd goed op voorhand aan. Veronesi doet in deze roman niet aan spanningsopbouw, maar aan spanningsafbouw. Zodat de hartverscheurende ellende niet alleen verteerbaar blijft, maar op veel momenten zelfs uiterst genietbaar wordt. Veronesi is één van de grote componis-

ISOPIX

ten van de Europese literatuur. Ook ‘De kolibrie’ is weer zo’n complex werkstuk dat vrolijk rondspringt in de tijd, maar nergens een moeilijke, bloedeloze constructie wordt. Integendeel, de verleiding zal groot zijn om ‘De kolibrie’ in één koortsige ruk uit te lezen. Niet doen. Dit boek smeekt om een lange, doorvoelde copulatie, niet om zo’n droeve ejaculatio praecox van de geest. Als romanschrijver lijkt Veronesi steeds tijdlozer te worden. In Italië wordt hij al vergeleken met Beckett en Tolstoj. Maar onderhuids gaat ‘De kolibrie’ natuurlijk wel over deze tijd. Meer bepaald over de tijd die is verstreken tussen pakweg de jaren 60, toen iedereen meende te weten wat van belang was en de marsrichting werd aangegeven met vlagvertoon en hooggestemde idealen, en het internettijdperk van nu, nu niemand nog lijkt te weten wat werkelijk van belang is en waar het naartoe moet. Waardoor we, bang en onzeker, geneigd zijn ter plaatse te blijven klapwieken, als een kolibrie. ‘Zeventig vleugelslagen per minuut om op de plek te blijven waar je al bent’, is het laatste verwijt van Luisa aan Marco. Dat is de existentiële vraag die ‘De kolibrie’ aan de orde stelt: is het per definitie goed om je te laten meevoeren op de wind van de tijd, om veranderingen willoos te ondergaan, of is het soms beter je tegen de tijd te verzetten? ‘Alle veranderingen die ik heb gekend zijn ten kwade geweest’, antwoordt Marco aan Luisa. Sandro Veronesi zal met ‘De kolibrie’ andermaal meedingen naar de Premio Strega. De prijsuitreiking is op de eerste donderdag van juli. Als hij wint, zal iedereen zeggen dat ‘De kolibrie’ er nu eenmaal met kop en schouders bovenuit stak. Als hij níét wint, zal degene die wél wint de geschiedenis ingaan als de schrijver die Veronesi versloeg toen die op het toppunt van zijn kunnen was.

Verberg tekst

Komt een psychoanalyticus bij de oogarts. Het zou het begin van een goeie grap kunnen zijn, maar voor oftalmoloog Marco Carrera start daarmee een ware lijdensweg. De therapeut van Marco’s vrouw heeft last van gewetenswroeging en breekt zijn eed om Marco ervan op de hoogte te stellen dat zijn leven mogelijk in gevaar is. Voor de oogarts het goed en wel beseft, is zijn vrouw met de noorderzon verdwenen, en daarmee ook zijn dochtertje.

Verlies is een constante in Marco’s leven: eerder al verloor hij zijn oudere zus, ook zijn ouders zullen sterven en de enige vrouw die hij ooit écht beminde, woont onbereikbaar in het buitenland. Maar hij blijft er immer kalm onder. In zijn jeugd kreeg Marco de bijnaam kolibrie, eerst omdat hij zo klein was, later omdat hij roerloos in evenwicht lijkt te blijven, ongeacht de stormen die hem teisteren. Een welwillende blindheid helpt hem daarbij: ondanks zijn beroep sluit hij graag de ogen voor de leugens die hem opgesolferd worden. Zo blijkt dat zijn ouders niet gelukkig getrouwd waren, dat zijn vrouw er meerdere minnaars op na hield en dat zijn vervreemde broer aanpapte met net dat ene meisje dat zijn hart beroerde. Niets blijft Marco gespaard, en toch bijt hij zich klein maar dapper vast in het leven.

‘Ik heb vaak aan het bijbelboek Job moeten denken toen ik Marco’s calvarietocht beschreef’, aldus Sandro Veronesi. ‘Zijn pijn is absurd en overweldigend, maar Marco weigert te verzaken, weigert te verbitteren. We kennen allemaal zo’n Marco, maar ze worden zelden de held van een verhaal. Tot nu.’

En met succes, want Veronesi heeft al zijn talent en metier gebruikt om van De kolibrie een geloofwaardige lofzang op het leven te maken. Zijn acrobatische zinsbouw, de gave compositie en de psychologische diepgang maken dat je Marco in je lezershart sluit, ook al vind je hem aanvankelijk maar een sul.

****

Prometheus (oorspronkelijke titel: Il colibrì), 334 blz., € 22,99.

Verberg tekst

Marco Carrera is oogarts, ex van Marina, vader van Adele en grootvader van Miraijin. Als Adele overlijdt, krijgt Marco de zorg over zijn tweejarige kleindochter. Al vanaf zijn tienerjaren heeft Marco een bijzondere, platonische relatie, van telkens afstoten en weer aantrekken, met Luisa Lattes. Vanwege zijn geringe lengte kreeg hij in zijn jeugdjaren de bijnaam kolibrie. Maar Luisa ziet nog andere kenmerken van de kolibrie in Marco. Zoals het vogeltje door razendsnelle vleugelslagen als het ware stil hangt in de lucht, zo zou Marco stil kunnen staan in de tijd. Net als in 'Kalme chaos' (2006) en 'Zeldzame aarden' (2015, bekroond met de Europese Literatuurprijs 2016) vertelt Sandro Veronesi in dit boek over een hoofdpersoon die moet zien om te gaan met wat hem in het leven overkomt. In 46 relatief korte hoofdstukken springt Veronesi op en neer in de tijd tussen 1974 en 2030. Correspondentie tussen de personages (brieven, e-mail en smsjes) wordt afgewisseld met meer beschouwende hoofdstukken met een alwetende verteller. Wat op het eerste gezicht fragmentarisch lijkt, weet Veronesi virtuoos om te zetten in een afgerond en aangrijpend verhaal. Verberg tekst

Krachtige, soms overrompelende openingsscènes die het leven van zijn hoofdpersonen ontwrichten, zijn het handelsmerk van de Italiaanse schrijver Sandro Veronesi. Zijn laatste roman 'De kolibrie' vormt daarop geen uitzondering.

In de wachtkamer van oogarts Marco Carrera zit de psychoanalyticus van Carrera's vrouw die, in strijd met alle gedragscodes, de echtgenoot van zijn patiënt komt waarschuwen. "Nu gaat het gebeuren. Het vlies dat dokter Carrera beschermde tegen de krachtigste emotionele schok uit zijn met andere krachtige emotionele schokken overladen leven is gesneuveld. Laat ons voor hem bidden, en voor alle schepen op zee." Leg het boek dan nog maar eens weg.

Veronesi zet altijd sterk in op thema's als het toeval, het onverklaarbare en het kwaad. Minutieus ontleedt hij moeizame relaties, die tussen mannen en vrouwen, maar ook die binnen een gezin of familie. Opvallend veel van zijn verhalen focussen op vaders en hun grote invloed op het leven van hun kinderen.

Zo kreeg Gianni Orzan ('In de ban van mijn vader') te verwerken dat zijn onlangs overleden vader een onwaarschijnlijk dubbelleven als Russische spion had geleid. Pietro Paladini ('Kalme chaos' én 'Zeldzame aarden') bivakkeerde na de dood van zijn vrouw wekenlang in zijn auto, pal voor de school van zijn dochter. In het autobiografische 'Voorspelling' ('Misplaatste kussen') liep Veronesi vooruit op het einde van zijn eigen zieke vader die hem smeekte zijn lijdensweg in te korten.

En ook in het levensverhaal van Marco Carrera is de vader prominent aanwezig, zowel in Marco's beschrijvingen van het leven van zijn eigen vader als in zijn bijzondere verhouding met zijn dochter en kleindochter.

Een ander terugkerend motief in het werk van Veronesi, ook in 'De kolibrie', is de reflectie op stilstand en verandering. Onze tijd is geobsedeerd door de noodzaak van verandering en vooruitgang. Leven is verandering. Stilstand is achteruitgang. Of niet? Veronesi's hoofdpersonen worstelen hiermee. Ook Marco Carrera die zijn leven lang, precies zoals een kolibrie, al zijn energie gebruikt 'om bewegingloos te blijven'.

Niet vreemd, want Carrera's leven is een opstapeling van ellende en rouw: de groeistoornis in zijn kindertijd die hem zijn bijnaam 'de kolibrie' opleverde, de zelfmoord van zijn zus Irene en de verwoestende weerslag op alle gezinsleden, het ongelukkige huwelijk van zijn ouders, de vervreemding van zijn broer Giacomo, de levenslange platonische verhouding met jeugdliefde Luisa, de psychische problemen van zijn dochter Adele, de pijnlijke scheiding van zijn geesteszieke echtgenote, de via crucis van zijn terminaal zieke ouders, zijn actieve euthanasie op zijn vader en, het dieptepunt, de dood van Adele, twee jaar na de geboorte van zijn vaderloze kleindochter Miraijin.

En toch blijft Marco overeind. En toch houdt hij van zijn leven. Door een experimentele hormoonkuur groeit hij op zijn vijftiende zestien centimeter in acht maanden. Zijn hele leven blijft hij van Luisa houden. Met liefde verzorgt hij zijn terminaal zieke ouders. Met toewijding regelt hij de complexe afwikkeling van hun nalatenschap. Geregeld schrijft hij zijn broer Giacomo, al antwoordt die nooit. En voor zijn dochter en kleindochter doet hij alles, alles wat in zijn macht ligt.

Waarschijnlijk was 'De kolibrie' een verstikkende roman geworden als Veronesi dit alles chronologisch had verteld. Maar Veronesi tart juist de chronologie, hij springt heen en weer in de tijd en uiteindelijk zelfs naar de toekomst. Het is een klein wonder dat het resultaat geen onleesbare warboel is, maar meer weg heeft van een luchtig hinkelspel waarvan Veronesi de structuur strak onder controle heeft.

Veronesi wisselt bovendien in tekstsoorten en stijlen. Liefdesbrieven tussen Marco en Luisa, e-mails van Marco aan zijn broer Giacomo met wie hij al decennia geen contact heeft, telefoongesprekken tussen Marco en de psychoanalyticus van zijn ex, whatsappgesprekjes, boedelbeschrijvingen, een congrespaper, maar bovenal een paar van die schitterende één-zinhoofdstukken van angstige, wanhopige gedachten die als een kolkende rivier naar de waterval stromen en de hoofdpersoon onontkoombaar in de diepte storten.

Beklemmend en ontroerend is het hoofdstuk 'Sjikoel & Co (2012)' dat in één lange adem toewerkt naar het telefoontje dat alle ouders vrezen. Het slotakkoord grijpt de lezer bij de keel: "de lucht was een gloeiend hete stroom, zijn buik een oneindig gat en zijn hoofd een trommel, dichter bij de nul van het leven kun je niet komen, Miraijin werd rustig wakker en glimlachte naar hem, ze was een maand eerder twee geworden, en door gewoon wakker te worden en naar hem te lachen zei ze opa, waag het niet, ze zei geen sprake van, ze zei opa, ik ben er, je moet door."

Veronesi's romans worden in Italië niet zelden aanstootgevend gevonden. De Vaticaanse krant Osservatore romano was furieus over een voyeuristisch, pornografisch hoofdstuk in 'Kalme chaos'.

Ook in 'De kolibrie' verweeft Veronesi een aantal onderwerpen die in Italië nog steeds in de taboesfeer zitten: zelfmoord, hulp bij zelfdoding, euthanasie.

'De kolibrie' eindigt met een hoopvolle blik op de toekomst en met een hoofdstuk dat gelezen kan worden als een pleidooi voor een zelfverkozen, waardig levenseinde. Na Marco's diepste dal ('mijn dochter is dood, snap je? Mijn Adele is dood en ik kan niet naar haar toe omdat ik die kleine meid heb') zal die kleine meid, Miraijin, uitgroeien tot een lichtend symbool van een nieuwe generatie die alles in het werk stelt om de wereld te redden.

Zij zal Marco bijstaan wanneer hij in 2030 vredig en met empathie voor zijn naasten afscheid neemt van zijn leven, terwijl hij er nog 'redelijk uitziet', en 'voordat de gruwel begint'. Wegzakkend en op een 'zwevend gevoel van rust, net als onder water' werpt hij nog één blik op zijn prachtige kleindochter.

En weer is er die mooie zin die Veronesi's eigen vader placht te zeggen: "Laat ons voor hem bidden, en voor alle schepen op zee."

We doen het graag.

Verberg tekst