Als begin 1945 het Russische Rode Leger het instortende nazirijk nadert, raken drie van de mensen die op de vlucht zijn bij elkaar betrokken. Ze zijn op weg naar voormalig cruiseschip Wilhelm Gustloff in de Poolse havenstad Gdynia, dat vluchtelingen in veiligheid zal brengen. De zwangere Poolse Emilia (15) wordt bedreigd door een Russische soldaat, gered door zogenoemde Pruisische soldaat Florian (19) die gewond hulp krijgt van de Litouwse verpleegster Joana (21). Ze trekken samen verder en na een gevaarlijke tocht met veel ontberingen kunnen ze zich inschepen in Gdynia. Maar kort na vertrek wordt de Gustloff getorpedeerd en zinkt. De Amerikaanse (1967) van Litouwse afkomst schrijft historische romans, waarvan de eerste, ‘Schaduwliefde’*, het bekendst is. In deze goed vertaalde derde roman beschrijft ze aangrijpend en indringend, gebaseerd op veel research, de qua aantal slachtoffers van één boot grootste scheepsramp ooit, door de drie jonge hoofdpersonen en een Duitse matroos om en om kort aan het woord te laten. Zo verwerkt ze knap diverse standpunten en ieders geheimen. Omslagfoto in kleur van een donkere, woeste zee en reddingboeien. Vanaf ca. 16 jaar. Verberg tekst

Aan het einde van de tweede wereldoorlog kwam er in Duitsland een enorme vluchtelingenstroom op gang. Soldaten én burgers van verschillende nationaliteiten probeerden zich in veiligheid te stellen voor de naderende Russische troepen. De Duitsers organiseerden de evacuatie via operatie Hannibal: vanuit het noordelijke Gotenhafen (nu het Poolse Gdynia) en Pillau. In totaal werden meer dan twee miljoen mensen geëvacueerd via de zee maar de operatie eiste ook een bijzonder hoog dodental. Het grootste aantal slachtoffers viel toen het reusachtige schip de Wilhelm Gustloff door Russische torpedo’s tot zinken werd gebracht. Naar schatting werden hierbij 9000 mensen gedood. Dit stukje weinig bekende geschiedenis uit de tweede wereldoorlog vormt de kern van 'Zout van de zee' met als nevenplot en spanningselement de enorme kunstroven die de Nazi’s doorheen het hele bezet gebied uitvoerden.

Afwisselend komen telkens vier personages aan bod, vier verschillende stemmen met elk een andere kijk op dezelfde gebeurtenissen, vier jonge mensen wier leven door de oorlog onherroepelijk door elkaar werd gegooid. Via talrijke flashbacks komt de lezer meer te weten over hun achtergrond en persoonlijke geschiedenis. Joanna is een Litouwse verpleegster die haar thuisland ontvluchtte en zich verantwoordelijk voelt voor de dood van haar nichtje Lina. De Pruissische Florian heeft een missie die hij angstvallig verborgen wil houden, maar hij is duidelijk geen aanhanger van Hitlers regime. Emilia is een vijftienjarig Pools meisje dat door haar vader in het begin van de oorlog naar vrienden in Duitsland werd gestuurd om veiliger te zijn. Maar in Nemmersdorf waar ze op een boerderij zou gaan werken, houden de oprukkende Russen later vreselijk huis. Alfred Flick tenslotte is een jonge Duitse soldaat die helemaal in de ban is van het Hitlerregime en die er van droomt om geweldige heldendaden te verrichten in dienst van het vaderland. In zijn gedachten formuleert hij voortdurend brieven aan Hannelore, het meisje dat hij aanbidt. Het lot brengt deze mensen bij elkaar met de ondergang van de Wilhelm Gustloff als spannende en tragische apotheose.

Om dit boek te kunnen schrijven verrichtte Ruta Sepetys drie jaar onderzoek, maar ze putte ook uit haar eigen familiegeschiedenis. Ze groeide op in Amerika, maar is van Litouwse afkomst. Net als Joanna moest haar vader tijdens de oorlog zijn land verlaten en zoals vele Baltische vluchtelingen kon hij daarna niet naar zijn geboorteland terugkeren. De schrijfster wil vooral laten zien hoeveel leed de oorlog veroorzaakte en dat voor alle partijen en daarbij heeft ze gekozen voor de vertelstem van het kind en de jongvolwassene, en de oorlog bekeken door de ogen van jongeren uit verschillende landen die noodgedwongen alles wat hun lief is hebben achtergelaten.” (p. 402)

Sepetys laat zien dat extreme situaties het slechtste én het beste in mensen naar boven kunnen halen en dat het niet zo eenvoudig is om in een oorlog te bepalen wat goed en fout is. Toch doet haar verhaal enigszins stereotiep aan en dat heeft vooral te maken met de wat clichématige uitwerking van de personages. Van bij het begin wordt duidelijk dat de knappe Joanna en de al even aantrekkelijke Florian zich tot elkaar voelen aangetrokken en vooral zij worden beschreven als nobele held en heldin. Vooral Alfred is weinig meer dan een typetje: een held in zijn gedachten, in werkelijkheid een bange meeloper die zich zoveel mogelijk probeert te drukken.

Minder geslaagd vind ik ook de bijzonder snelle wisseling van de verschillende vertellers: het levert korte hoofdstukjes op van vaak niet meer dan een  anderhalve of twee pagina’s. Aan de ene kant zet deze structuur een rem op de ontwikkeling van het verhaal maar aan de andere kant zorgt die er ook voor dat de lezer wil blijven doorlezen: bijna elk mini-hoofdstuk eindigt met een kleine cliff-hanger. Globaal gezien is 'Zout van de zee' een interessante roman over de ontreddering aan het einde van de tweede wereldoorlog.

Verberg tekst