Hoffy's, een koosjer restaurant in de Antwerpse Diamantbuurt, is onder Joden in België en Nederland wereldberoemd om de kwaliteit van z'n gefilte fisj, een gerecht gemaakt van karper en uien. Je kunt er ook uitstekende borsjt (Russische of Poolse rodebietensoep) en kippenbouten krijgen. De Vlaamse, niet-Joodse schrijfster Margot Vanderstraeten is er stamgast. Ze is bevriend met Mosje Hoffmann, die met twee broers de eettent runt. Mosje is evenals de meeste bewoners van de Diamantwijk chassied, een ultra-orthodoxe Jood die zich strikt wenst te houden aan de 613 ge- en verboden die het religieuze jodendom de gelovigen voorschrijft. Hij heeft geen moeite met de vraag waarom: 'Het beste antwoord op de Shoah is te leven volgens de Tora (de Joodse Wet). En veel kinderen krijgen.'

In haar nieuwe boek Minjan duikt Vanderstraeten zo diep als ze maar kan in de leefwereld van de Antwerpse chassidiem. Dat gaat niet altijd makkelijk, want openheid is niet bepaald een kenmerk van de ultra-orthodoxen. Zo dreigt de vriendschap die zich heeft ontwikkeld tussen Vanderstraeten en de chassidische Esther Apfelbaum op de klippen te lopen, als de schrijfster voorstelt een documentaire te maken over Apfelbaums religieuze richting. De vrouw schrikt zo van die gedachte, dat ze maar liever voorgoed afscheid wil nemen: 'Hoe minder er van ons geweten wordt, hoe beter.'

Vanderstraeten laat zich niet afschrikken; ook de relatie met Esther Apfelbaum wordt weer hersteld. Het geheim van de auteur is openheid, enorme interesse en een basishouding van respect. Zo slaagt ze erin een uniek inkijkje te geven in het Antwerpse sjtetl, gelegen achter het centraal station, waar de mannen in het zwart gekleed zijn, met hoge hoeden op, ongeacht de temperatuur, en met pijes, lange pijpekrullen.

De gezinnen zijn groot, de moeders lopen er met een schare kinderen om zich heen. Ook de jochies hebben pijes, maar nog geen hoedjes, wel een keppel op, uiteraard. Er zijn veel kleine winkeltjes: bakkers, slagers, viswinkels, ook juweliers. Je hoort er alle mogelijke talen spreken, maar vooral Jiddisj en Hebreeuws. Zulke ultra-orthodoxe Joodse enclaves zijn ook in Israël en de VS te vinden. Vanderstraeten waarschuwt evenwel terecht 'dat de chassidische gemeenschap de meest zichtbare Joden in ons straatbeeld zijn, terwijl ze in aantal, zeker wereldwijd, een kleine minderheid uitmaken'.

Vanuit modern, seculier perspectief ligt het niet voor de hand om veel begrip op te brengen voor de wereld van de chassidiem, ook wel charediem genoemd. De leefregels zijn streng en inflexibel, met de emancipatie van vrouwen (om niet te spreken van lhbti'ers) is het over het algemeen droevig gesteld. Dat geldt ook voor kennis van de buitenwereld.

Een recente speelfilm als Unorthodox, waarin een jonge vrouw met veel moeite en tegenwerking ontkomt aan haar ultra-orthodoxe milieu, bevestigt die negatieve indruk. De Israëlische, ook op Netflix te bewonderen serie Shtisel schetst een genuanceerder beeld, net als Minjan. (De titel verwijst naar de tien Joodse mannen die zijn vereist om samen te kunnen bidden, daartoe moet er een minjan zijn.) Op de terugweg van een sjabbesmaaltijd (op vrijdagavond) waarvoor zij en haar man zijn uitgenodigd, moppert Vanderstraeten: 'een aantal van die sabbatwetten zijn toch absurd', dat je het licht niet aan of uit mag doen, niet mag autorijden. Haar man ontwaart achter de wetten een ander doel: rust en aandacht voor elkaar: 'Sabbat is mindfulness avant la lettre.'

Met Esther Apfelbaum heeft de schrijfster hoogoplopende discussies over Joden die de chassidische gemeenschap verlaten en volgens Esther OTD zijn, Off the Derech, van het rechte pad af. Apfelbaum heeft geen moeite met mensen die breken met de streng religieuze levensstijl. Ze heeft daar, zegt ze, zelfs 'begrip en respect voor'. Wat haar ergert, is het negatieve commentaar achteraf: 'Leef je leven, laat ons het onze.' Ze stuurt Vanderstraeten een internetlink over een Britse chassidische vrouw die in Oxford medicijnen gestudeerd heeft en zich nu bezighoudt met de medicinale werking van cannabis. Apfelbaum: 'Ze gelooft haast even sterk in de geneeskundige krachten van cannabis als in die van de Messias.'

Ook restauranthouder Mosje Hoffmann is overtuigd van het belang van onderling begrip: 'Ik zie elke dag dat een kleine portie dialoog op de mens dezelfde uitwerking heeft als de vitaminen in onze gerechten.'

****

Atlas Contact; 304 pagina's; € 22,99.

Verberg tekst

Haar eerdere boek 'Mazzel tov' (2017)* over de orthodoxe joden in Vlaanderen werd een in veel talen vertaalde en meermaals bekroonde bestseller. In dit nieuwe boek graaft de – niet-gelovige – auteur nog dieper in deze voor velen onbekende, gesloten wereld, waarmee zij ooit kennismaakte als huiswerkbegeleidster in een streng-orthodox gezin. Via 'Mazzel tov' leerde de immer nieuwsgierige schrijfster later andere joden kennen, vrouwen en mannen, die haar over hun soms zeer rigide en verbazingwekkende gebruiken en geloofsbeleving vertelden. In dit tweede, nóg opzienbarender boek maken we onder anderen kennis met Mosje, de hartelijke chef-kok van het beroemde Hoffy’s in Antwerpen, met Dan Zollman, fotograaf van de chassidische wereld, en met de zeer gelovige, intelligente Esther (pseudoniem), die zich van allen het meest voor de auteur opende. Ook dit boek is een genot om te lezen. De inhoud is serieus, maar de schrijfstijl is helder en waar het past humoristisch. Kortom: een schitterend, zeer interessant boek over de gesloten gemeenschap van orthodoxe joden. Verberg tekst