Martin Amis schreef met De pijl van de tijd een verhaal waarin een mensenleven van dood naar geboorte wordt verteld. A.F.Th. van der Heijden liet in Het leven uit een dag een mensenleven één etmaal duren. De Ierse auteur John Boyne pakt het in zijn nieuwe roman, Een reiziger, minstens even ambitieus aan: zijn verhaal overspant meer dan tweeduizend jaar, waarbij steeds dezelfde personages in andere landen en een andere tijd terugkomen.

Het verhaal begint in het jaar één wanneer Herodes in Bethlehem alle eerstgeboren jongens wil ombrengen net op het moment dat een Romeins soldaat die daar gestationeerd is een zoon krijgt. In het volgende hoofdstuk is het 41 na Christus, is de hoofdpersoon een peuter en woont hij in Turkije, waar de hoofden van alle Romeinse beelden vervangen moeten worden door dat van de krankzinnige keizer Caligula. De naamloze ik-verteller maakt in 340 grotschilderingen in Eritrea, is in 360 een juwelenmaker op Cyprus, in 420 een schoenmaker in Guatemala en zit in 1050 in een Brugse kroeg waar hij de Schotse koning Macbeth ontmoet. Er zijn episodes die zich afspelen in Vaticaanstad, waar Michelangelo worstelt met de fresco's in de Sixtijnse Kapel, in Londen, waar Shakespeare aan een nieuw toneelstuk werkt, en in Tsjechië wanneer dat land onder de voet wordt gelopen door de nazi's. In het voorlaatste hoofdstuk, dat zich in de VS anno 2016 afspeelt, mag Trump roepen dat hij Amerika weer groot zal maken.

Goed en kwaad

Steeds wordt het hoofdpersonage een paar jaar ouder. Hij wordt verliefd, trouwt, verliest zijn eerste vrouw, trouwt opnieuw, belandt in de gevangenis en ervaart vooral hoe de wereld steeds verder evolueert tot een punt waarop de mens zijn eigen lot niet meer in handen heeft. De epiloog speelt zich af in 2080 bij kolonisten op een andere planeet waar er geen preutsheid, geen misdaad en geen oorlog meer heerst. Er zijn geen mannen of vrouwen meer, geen genderfluïde mensen maar alleen 'wezens'. Er is vrede.

Wat Boyne vooral wil laten zien is hoe de mensheid steeds opnieuw streeft naar liefde, harmonie en vrijheid maar zich altijd weer in de voet schiet en weinig lessen trekt uit de geschiedenis. Uiteindelijk kunnen omstandigheden wijzigen, maar de essentie van goed en kwaad blijft onveranderlijk. Boyne is een begenadigde maar geen subtiele verteller en schuwt het grote gebaar niet. Een reiziger is meer een thematische verhalenbundel dan een doordachte roman zodat de delen sterker zijn dan het geheel. Vooral de personages blijven sjablonen die de voorspelbare boodschap, die er in de tenenkrullende en totaal overbodige epiloog ingeramd wordt, moeten ondersteunen.

Vertaald door Reintje Ghoos en Pieter van der Sterre, Meulenhoff, 492 blz., 22,99 € (e-boek 14,99 €) Oorspr. titel: 'A traveller at the gates of wisdom'.

**

Met een bizarre openingsscène vol kinder moorden en een inhoudsopgave die haast elk werelddeel én elke historische periode van de laatste twee millennia bevat, belooft de Ierse auteur van ‘De jongen in de gestreepte pyjama’ een smörgåsbord van literaire smaken. John Boyne verklaart zo dat sommige verhalen van alle tijden zijn, en dat geo­ grafische of etnische grenzen slechts kleine variaties opleve­ ren. Een stoute repliek op het moderne idee dat schrijvers niet over andere culturen mogen schrijven, maar met zo’n ambi­tieuze opzet is het bij een boek al snel erop of eronder. Boyne belooft veel, maar levert slordig werk in een eendimensionale stijl. Klaarblijkelijk is er geen verschil tussen een Afghaanse steenhouwer in het jaar 507, een Brugse zuiplap in 1450 of een heethoofdige Japanner anno 1743. Afgezien van de namen, de kleren en het genut­tigde voedsel zijn de verhalen nauwelijks van elkaar te onder­ scheiden. Boyne schrijft van­ uit het oogpunt van een heden daagse cosplayer – iemand die wel de kostuums van een his­torische persoon draagt, maar niet de taal beheerst of zich de manier van denken eigen heeft gemaakt. Rond dat alles af met een epiloog die in een kinderachtige en krampachtige persiflage van onze hedendaag­ se maatschappij ontaardt, en u krijgt een boek dat bovenal een gemiste kans is. 

Deze verhalenroman start met een vader, moeder, twee zonen en een kreupele neef. De oudste zoon is gewelddadig zoals zijn vader, de jongste, de verteller, is een creatieve ambachtsman. De oudste trekt de wereld in, de jongste blijft thuis. De neef doet hem kwaad en de verteller wil wraak. In 52 episodes, zich afspelend in vele landen, tussen het jaar 1 in Palestina en 2080 op een verre planeet, reïncarneren deze personages, voegen anderen zich erbij en ontvouwt zich een drama van moord en wraaklust, steeds in een andere setting. Zo is de verteller achtereenvolgens beeldhouwer, kleermaker, amulettenmaker, toneelschrijver, dichter enz. en vaak betrokken bij bekende historische gebeurtenissen en personen. Bijvoorbeeld als zwager van Atilla de Hun, Ierse monnik die werkt aan het Book of Kells, zeilmaker voor Columbus’ schepen, hulpje van Michelangelo en vriend van Shakespeare. Een knap geconstrueerde, ambitieuze historische roman, misschien wat te gekunsteld en historisch simplistisch, en niet bijzonder qua stijl, maar een boeiend experiment is het wel.