Als schubben op een vis



Het komt maar zelden voor dat iemand zo de jeugdliteratuur binnenstormt als de Britse Jenny Valentine met haar succesdebuut Op zoek naar Violet Park. In 2007 ontving Valentine als debutant ? en dat is vrij uitzonderlijk ? in een keer de Guardian Children's Fiction Prize voor haar opmerkelijke adolescentenroman over de zestienjarige onvergetelijke Lucas Swain, die geobsedeerd raakt door het voorbije leven van Violet Park nadat hij toevallig haar urn met as in een Londens kantoor van een taxistandplaats heeft gevonden. Het is bewonderenswaardig dat Valentine zich na haar eersteling niet gek heeft laten maken door het succes en gewoon ijverig is blijven doorschrijven, vasthoudend aan het hoge niveau van haar bitterzoete debuutroman.

Vorig jaar verscheen Gebroken soep, waarin dit keer niet een urn maar een oud fotonegatief de katalysator van het verhaal is: de vijftienjarige hoofdpersoon Rowan krijgt dat net zo toevallig ? uit de hand van een onbekende ? in haar bezit als Lucas de urn en wordt na het ontwikkelen ervan pijnlijk geconfronteerd met een portret van haar verongelukte broer. Dat unheimische gegeven ? dat een vreemde je iets geeft wat van jou is maar wat je nog nooit eerder hebt gezien ? is het begin van een spannende zoektocht die Rowan behalve naar de onbekende gever ook onverwachts naar haar broers verborgen geschiedenis leidt.

Met het in het voorjaar verschenen boek Mierenkolonie verrast Valentine opnieuw en lost ze haar literaire belofte aan haar lezers in. Weer is er een mysterie dat de lezer voortstuwt. En weer speelt een toevallige ontmoeting een grote rol, want Valentine gelooft vast dat de richting van ieders levenspad bepaald wordt door ? zoals ze zelf ooit in een interview zei ? 'dat ene moment waarin je wel of niet iemand ontmoet, waarin je wel of niet die ene beslissing neemt'.

Toch is er een belangrijke verschil met haar vorige romans: het verhaal wordt niet alleen verteld vanuit het perspectief van een adolescent ? de zeventienjarige Sam ?, maar ook vanuit het perspectief van een kind, de tienjarige Bo. En dat doet ze meer dan overtuigend.

Valentine weet namelijk wat haar sterke schrijfeigenschappen zijn en weet die tot nu toe ook iedere keer ten volle te benutten. 'Ik open prikkelend, vermijd clichés, gebruik weinig woorden en laat de lezer eigen conclusies trekken', verklaarde ze indertijd het succes van haar debuutroman in een interview in NRC Handelsblad. Ze houdt van zelfspot en humor, heeft een sterk relativeringsvermogen, observeert scherpt, verzamelt beelden in haar hoofd en weet dat ze vooral goed is in mensen, in het geloofwaardig portretteren van de meest uiteenlopende personages.

Een van die beelden die Valentine in haar geheugenbestand heeft opgeslagen is dat van een kind met zwarte kleren, donkerrood haar en een roomblanke huid dat staat te wachten in een deuropening, een open portiek naar Camden High Street in Londen, met achter haar nog een deur naar binnen, naar een bar of club, zodat alles rondom het meisje zwart, puur matzwart is, waardoor haar donkerrode haarbos, bleke gezicht en handen oplichten 'alsof ze uit de nacht tevoorschijn kwam en voor een schilder poseerde die al tweehonderd jaar dood was, [...] alsof ze aan de wand van de National Gallery thuishoorde'.

Dat intrigerende filmische beeld gebruikt Valentine effectief als openingscène voor Mierenkolonie. En Sam, die om mysterieuze redenen van zijn schijnbaar rustige thuis op het platteland is weggelopen en in de drukte van Londen op zoek is 'naar een mantel die hem onzichtbaar kan maken', een nieuw leven 'zonder verleden met alleen een toekomst' ? knappe, tegelijkertijd veelzeggende en nietszeggende typisch terloopse 'Valentine-zinnen', die suggereren dat een tragisch incident is gebeurd met daarin een duistere rol van Sam ? ziet haar zoals Valentine haar ooit zag en slaat haar op 'als een van de achthonderd mentale kiekjes' die hij in zijn korte tijd in Londen tot dan toe heeft genomen.

Natuurlijk krijgt deze kunstzinnige foto een ziel en eigen stem: die van de naar vriendschap en liefde hunkerende Bo(hemia), de verwaarloosde praatgrage dochter van een aan alcohol en drugs verslaafde alleenstaande moeder die naar de naam Cherry luistert. En natuurlijk helpt Valentine het toeval een handje en ziet ze erop toe dat Sam en Bo elkaar tegen het lijf lopen.

Dat doen ze in hun beider nieuwe woning die ze moeten delen met tatoe-Mick, huisbaas Steve en de oude Isabel met haar hond 'Deurmat', 'een levende kruimeldief' die voor de nodige hilariteit zorgt.

Aanvankelijk distantieert Sam zich volledig van zijn medebewoners. Alleen 's nachts, wanneer hij slecht in slaap geraakt, herinneren de nachtelijke geluiden hem aan het feit dat hij niet echt alleen is. Hij hoort iemand boven zich een ketel water opzetten, hij hoort schakelaars aangaan, gepruttel van water op het aanrecht en een wekker zeventieneneenhalf keer piepen. Dan realiseert Sam zich dat het slechts de muren, plafonds en vloeren zijn die hem van de andere bewoners scheiden. Dat iedereen ? in de hele stad ? als het ware in dozen leeft 'als vierkantjes op grafisch papier, als schubben op een vis, als mieren': een treffend beeld dat beklemmende herinneringen oproept aan zijn boezemvriend Max, die niets liever deed dan over mieren lezen en ze in de natuur bestuderen. Een beeld ook dat Valentine heel gedoseerd en, zoals het hoort, keer op keer met reden laat terugkomen.

Isabel, licht bemoeiziek en de ontnuchterende spil van het verhaal, weet de karakteristiek Britse bewoners van wat Sam 'het gekkenhuis' noemt echter toch samen te brengen. Bovendien regelt ze dat Sam heel voorzichtig vriendschap met Bo sluit. In eerste instantie wil hij daar niets van weten ? immers, hij zoekt juist, in tegenstelling tot Bo het isolement op ?, maar Isabel maakt hem onomwonden duidelijk dat het helemaal niet raar is 'om aardig te zijn tegen een kind dat geen vrienden heeft en niet genoeg vitamine D krijgt'.

Mooi en oprecht ? het cliché van de romantische verwikkelingen dat veel jongerenromans typeert daarmee vermijdend ? schetst Valentine aldus geloofwaardig de groeiende, generatieoverstijgende vriendschap tussen Bo, Sam en Isabel, zoals ze dat eerder deed in haar debuut. Die bijzondere driehoeksverhouding levert ontroerende scènes en humorvolle dialogen op: Sam en Isabel bekommeren zich om Bo. Bo en Isabel bekommeren zich om Sam.

Wanneer Bo en Sam bijvoorbeeld Deurmat uitlaten, vertelt Bo hoe Sam zei dat hij dacht dat haar moeder hulp nodig had en dat zij daarop zei dat ze echt haar best deed en dat Sam antwoordde 'niet van jou'. Wanneer Isabel de volgende dag aan Sam vraagt hoe het met Bo tijdens de wandeling was en Sam 'praatziek' antwoordt, reageert Isabel gevat: 'je komt hier als kluizenaar met een zwijggelofte en dan word je geadopteerd door een kind van tien met verbale diarree'.

Dat kind, wier hele wezen een echte tienjarige verraadt, blijkt uiteindelijk de meest doortastende van de drie. Na een pijnlijke ruzie besluit Bo, als Sams jongere spiegelbeeld, diep ongelukkig weg te lopen. Ze laat geen briefje achter en laat niets van zich horen. De enige aanwijzing die Sam, Isabel, Mick, Steven en Cherry hebben, is het feit dat ze Sams 'mierenboek', een gift van zijn vroegere vriend Max, heeft meegenomen met daarin een aardig bedrag aan Britse ponden.

Dan volgen bekentenissen. Dan worden geheimen onthuld. Dan realiseert Sam zich dat hij meer om Bo geeft dan hij aanvankelijk dacht en volgt een duizelingwekkende apotheose en rit terug naar zijn uiterst pijnlijke verleden. Daar aangeland beseft Sam dat je niet kan weglopen voor dat wat is gebeurd en dat mensen, als mieren, 'in hun eentje niet veel voor elkaar krijgen, maar samen iets onvoorstelbaars kunnen presteren'.

Valentine vertelt hier niets nieuws, maar dat doet er niet toe: haar metaforen zijn juist gekozen, haar lichtvoetige dialogen uit het leven gegrepen en haar personages onvergetelijk en levensecht. De zwijgzame Sam en de kwebbelende Bo vullen elkaar voortreffelijk aan en houden elkaar als in een dans perfect in balans. Valentine overtuigt opnieuw met een knap geconstrueerde eigenzinnige roman over heel alledaagse mensen die allesbehalve alledaags zijn. Laten we hopen dat ze even ijverig blijft doorschrijven als ze tot nu toe heeft gedaan. [Joke Guns]

De auteur heeft al meerdere prijzen gewonnen met haar young adult-boeken. En ook deze jeugdroman zou goed in de prijzen kunnen vallen: de auteur heeft een originele stem. Het verhaal draait om de 17-jarige Sam en de 10-jarige Bohemia. Sam is weggelopen en woont in z'n eentje in een kamer in een groot huis in Londen. Hij mijdt al het contact met anderen. In dat huis woont ook Bohemia, een nieuwsgierig kind dat vaak alleen achterblijft wanneer haar moeder Cherry dronken of high is. De hoofdstukken zijn afwisselend vanuit het perspectief van Sam en het perspectief van Bohemia geschreven. Vooral in de hoofdstukken van Bohemia gebruikt de auteur dialogen, daardoor blijft het verhaal realistisch op een jeugdige eigenwijze manier. Beetje bij beetje ontrafelt Bohemia Sams mysterieuze afstandelijkheid. Uiteindelijk verbinden de verhalen van Sam en Bohemia de bewoners van het huis bijna ongemerkt met elkaar. Hardcover met cartooneske afbeelding op het voorplat van een huis met mensen achter de raampjes. Genomineerd voor de Booktrust Teenage Fiction Prize. Overtuigend, grappig, rauw en heel echt - dit boek zal je bijblijven. Vanaf ca. 14 jaar.

Mieren die in hun eigen kleine gemeenschap hun leventje leiden, dat lijkt ook op te gaan voor de flatbewoners van een groot huis in Londen. Hoofdpersonages zijn de zestienjarige Sam en de tienjarige Bohemia. Sam is weggelopen van huis, scharrelt zijn kostje bij elkaar als vakkenvuller in een supermarktje en mijdt het liefst contact met de andere bewoners. Bohemia heeft het zwaar te stellen met haar onverantwoordelijke moeder Cherry, die amper lijkt te beseffen dat haar dochter opgevoed dient te worden, maar des te meer haar eigen pleziertjes verzorgt. Eigenzinnige oude dame Isabel en haar al even eigenzinnige hondje Deurmat, schubbige huisbaas Steve en stoere Mick maken het gezelschap compleet. Ze krioelen door elkaars leven, net zoals de mieren die overal opduiken op de bladzijden van dit boek.
Afwisselend doen Sam en Bohemia hun verhaal en zo kom je stilaan te weten waarom Sam is weggelopen. Ook Bohemia draagt een trieste voorgeschiedenis met zich mee. Uiteindelijk raken de levenslijnen van alle personages met elkaar verweven, waarna de catharsis volgt.
Net als in haar vorige boeken voor jongeren hanteert Valentine een oorspronkelijke, onverbloemde en soms zelfs ruwe stijl. Het resulteert ditmaal in een verhaal over jezelf leren kennen, verantwoordelijkheden opnemen, pesterijen en hoe één foutje grote gevolgen kan hebben. Bij momenten confronterend, soms humoristisch, vaak gevoelig, maar bovenal een authentiek geluid in het jeugdboekenwereldje.