Shakespeare is overal en Shakespeare verkoopt: in films, op podia, koffiekoppen en flipflops. Hogarth Press grijpt de verjaardag nu aan om weer eens geld uit de Bard te slaan. De uitgeverij vroeg literaire grootheden zoals Howard Jacobson, Margaret Atwood, Gillian Flynn en Jeanette Winterson een toneelstuk naar hun hand te zetten.

Waarom blijft het fenomeen Shakespeare het zo goed doen? Is het oeuvre dat hij bij elkaar schreef dan zo origineel? De verhalen zelf zijn dat alvast niet, want vaak haalde Shakespeare de mosterd elders. Wat hij wél deed, was die mosterd in veel mooiere potten mikken. Hij voegde dingen toe aan bekende verhalen, zette de Engelse taal ongegeneerd naar zijn hand en maakte zo het moeras van liefde, bedrog, jaloezie, wraak en misverstanden waar we al eeuwen in rondspartelen tot een meer waarin iedereen zich wil spiegelen. Zijn covers waren, kort gezegd, stukken beter dan de oude covers en werden, in verschillende versies trouwens, ook opgetekend.

Ego's

Als Shakespeares versies zo buitengewoon zijn, waarom ze dan blijven recyclen? Die vraag beantwoordt Jeanette Winterson voor een deel zelf in Het gat in de tijd, de coverversie van The Winter's Tale waarmee de reeks herschrijvingen van start gaat. Op een bepaald moment staat te lezen: 'Ik heb weleens van Shakespeare gehoord, maar ik wist niet dat hij een boekwinkel had.'

Wie leest Shakespeare nog in de originele versie? Wie kan voor de vuist weg tien stukken opsommen, de meest gehypete stukken niet meegerekend (Macbeth, Othello, Romeo and Juliet)? We coveren om dezelfde reden dat Shakespeare coverde: om niet te vergeten. En dus is het goed dat de reeks start met The Winter's Tale, niet meteen het bekendste stuk van Shakespeare.

Het verhaal lijkt op dat van Othello (man verdenkt vriend van affaire met echtgenote), maar het compenseert de waanzin met hoop en vergeving en veel liefde tussen jonge mensen. Indertijd wist men niet goed wat men ermee aan moest: lachen of huilen.

Het stuk gaat bovendien in essentie over weinig anders dan zoek raken en gevonden worden, en dat is in zekere zin het effect dat we ook voor de reeks hopen. 'De tijd kan niet ongedaan, maar wel onverloren worden gemaakt', zoals Winterson het mooi beschrijft. In dat opzet slaagt de Britse. Via Het gat in de tijd staat ze ons toe The Winter's Tale in het hier en nu te vinden en bepaalde dingen zelfs beter te begrijpen.

Winterson zou Winterson niet zijn als het eerbetoon geen knipogen zou bevatten. Zelf schrijft ze vaak over gender, en dus is het geen toeval dat ze een stuk heeft gekozen waarin vrouwen niet volledig ten onder gaan aan de waanzin van de mannen en hen in zekere zin van hun ego ontdoen. Dat doet Winterson ook met het verhaal. Ze verwijst constant naar andere verhalen, voert via games alternatieve werelden op, laat de vrouw van het hoofdpersonage in een van haar eigen stukken spelen en voert coverbandjes op die klassiekers heruitvinden. Op die manier stript ze het stuk (en haar boek) van het ego dat wij het toebedelen en brengt ze het terug naar wat het voor Shakespeare was: een verhaal dat aan verandering onderhevig is en allesbehalve de laatste schakel hoeft te zijn.

Lachen mag

Blijven vertellen dus, en het allemaal niet zo serieus nemen, misschien. Dat laatste doet Winterson trouwens ook niet met zichzelf. 'Bepaald geen Shakespeare, maar het kan er mee door', laat ze een van haar personages zeggen over een zin die ze net neergepend heeft.

Wie een kind dat tussen twee vechtende ouders gevangen zit beschrijft 'als een vuurtoren tussen de rotsen en het scheepswrak'," die kan er meer dan gewoon 'mee door'. Shakespeare is dood, lang leve Shakespeare. En Winterson.

SOFIE DE SMYTER ■

Verberg tekst

The Hogarth Press, ooit opgericht door Virginia en Leonard Woolf, laat ter gelegenheid van het vierhonderdste sterfjaar van William Shakespeare een aantal stukken van de meester herschrijven door bekende auteurs. Howard Jacobson doet De koopman van Venetië, Edward St Aubyn King Lear, Gillian Flynn Hamlet en zo staan er nog een paar op stapel.

In De wintervertelling verdenkt koning Leontes zijn zwangere vrouw van overspel met zijn beste vriend, Polixenes. De koning laat de baby naar een ver land verbannen en het kind wordt opgevoed door een herder en diens zoon. Zestien jaar later is de baby uitgegroeid tot een jonge vrouw die verliefd wordt op de zoon van Polixenes.

Shakespeares stuk speelt zich af op Sicilië en in Bohemen, Winterson kiest voor Londen en Louisiana in de Verenigde Staten. Haar roman is hedendaags. Leontes - hier Leo - is een bankier, zijn echtgenote MiMi een zangeres. Polixenes werd Xeno, ontwerper van videospellen zonder geweld, vol personages met een vloeibare identiteit.

Xeno en Leo hadden seks als tieners. Voor Xeno betekende het iets, hij weet niet wat het betekende voor zijn beste vriend. Later zijn beiden verliefd op MiMi en wellicht hield zij ook van allebei.

Vergeving

Wintersons Het gat in de tijd is het verhaal van een vondeling die niet weet wie haar biologische ouders zijn, een thematiek die de schrijfster van dit boek door en door kent. Ook zij groeide op bij pleegouders. Over de zoektocht naar haar biologische ouders schreef ze Waarom gelukkig zijn wanneer je ook normaal kunt zijn?. Naar eigen zeggen ontdekte de schrijfster Shakespeares stuk toen ze zestien was en sindsdien heeft ze het als een talisman bij zich gedragen.Het gat in de tijd is daardoor een doorleefd en persoonlijk boek geworden. Winterson gaat op een soepele manier om met het grondmateriaal. Wie het stuk van Shakespeare niet kent, zou zomaar kunnen geloven dat Winterson alles bij elkaar verzon.

Winterson respecteert Shakespeares indeling in bedrijven. Na de woede van Leo en de mildheid van Shep, die de baby vindt en opvoedt als zijn dochter, is er een luchtig middenstuk. Deel drie is intens, donker en toch hoopvol. Winterson merkt terecht op dat het stuk bovenal gaat over vergeving.

De titel van de coverversie is ook de titel van een videospel ontworpen door Xeno. In Wintersons verhalen is de tijd niet lineair, ze schreef er al vaak over. MiMi staart naar het water van de Seine. Water heeft geen geheugen en daarom troost het, voor even toch. Volgens Shep is het geheugen niets anders dan een pijnlijke ruzie met het verleden. Leo en Xeno kunnen niet omgaan met de gebeurtenissen van vroeger die door hun hoofd spoken. Kan dat wat zich ooit voltrok ongedaan gemaakt worden? Het is een van de thema's hier.

Miniverhalen

Een ander typisch Winterson-ingrediënt is de kracht van verhalen. Het zijn signalen, even sterk en standvastig als die afgegeven door een vuurtoren, het zijn sterren, bakens. Er zitten veel miniverhalen in dit boek, zoals dat over de Franse dichter Gérard de Nerval: prachtig.

Je leest het boek ook om de aforismen. Over ouder worden, een proces dat zich plots voltrekt: 'Het is net alsof je in zee zwemt en je je realiseert dat de kust waar je naartoe zwemt niet dezelfde kust is waar je was vertrokken.'

De schemerpoort, Wintersons vorige, was een somber boek zonder licht. Hier is er ruimte voor donker en licht, voor liefde ook. Winterson vat de liefde in speelse woorden. De humor is soms wat flauw met woordspelingen die geforceerd aandoen, toch is dit eerste boek in de reeks van Shakespearecovers een voltreffer. Het is een vurige, ambivalente en intieme hervertelling van een verhaal dat qua psychologische diepgang zijn tijd vooruit was.

JEANETTE WINTERSON

Het gat in de tijd.

Vertaald door Lidwien Biekmann, Nijgh & Van Ditmar, 288 blz., 19,99 euro (e-boek 13,99 euro). Oorspronkelijke titel: 'The gap of time'.

De auteur: Britse auteur, bekend vanSinaasappels zijn niet de enige vruchten. Winterson groeide op bij pleegouders.

Het boek: een make-over van het toneelstukA winter's tale van Shakespeare.

ONS OORDEEL: doorleefd en persoonlijk.

Kathy Mathys ■

Verberg tekst

Leo vertrouwt zijn vrouw MiMi niet en verdenkt haar ervan zwanger te zijn geraakt van zijn beste vriend Xeno. Wanneer MiMi ontkent, gelooft Leo haar niet en laat hij een webcam plaatsen in hun slaapkamer. Hij ontdekt niets, maar wil het kindje, Perdita, niet. Hij schakelt zijn tuinman Tony in, koopt die om en laat hem met Perdita naar de VS vertrekken om haar naar haar 'echte' vader Xeno te brengen. Alleen komt Perdita nooit bij Xeno aan, maar komt ze terecht in een babyluik waar ze is achtergelaten met een kist vol geld en een zakje met een diamanten collier. Jaren later woont Perdita bij Shep en Clo, waar ze gelukkig is en verliefd is geworden op Zel, maar alles verandert wanneer Zel's vader Xeno na een lange tijd weer langskomt en er geheimen over Perdita's leven aan het licht komen. Het verhaal van Jeannette Winterson is een zeer goede coverversie van Shakespeare's verhaal 'A Winters Tale'. Het boek is een complexe psychologische roman die morele kwesties ter discussies stelt. Bedoeld voor een breed publiek geïnteresseerd in literatuur. Het eerste deel in een reeks waarin stukken van Shakespeare herverteld worden, ter herdenking in 2016 van zijn dood 400 jaar geleden*. Verberg tekst