Waar is de tijd dat er werd neergekeken op verhalen met een plot? Nog niet zo lang geleden zou Anomalie van Hervé Le Tellier geen schijn van kans hebben gemaakt op een belangrijke literatuurprijs. De roman vertelt de waanzinnige geschiedenis van een Boeiing 787 die op onverklaarbare wijze twee keer landt, met identiek dezelfde bemanning en dezelfde passagiers aan boord. Deze pageturner leverde de auteur de prestigieuze Prix Goncourt 2020 op, werd in ruim veertig talen vertaald en ging een miljoen keer over de toonbank. Alleen Marguerite Duras deed het beter: van L'Amant zijn er sinds 1984 1,6 miljoen stuks verkocht. Een anomalie, net wat u zegt.

Allicht dat dat overdonderende succes voor een deel aan de lockdown te danken was: de mensen hielden hun dromen noodgedwongen aan de grond, maar dankzij Le Tellier konden ze toch een verre vliegreis maken en een heleboel personages ontmoeten zonder de deur uit te gaan. Hoe dan ook, de mensheid was rijp voor een nabije-toekomstroman over vliegtuigen en bizarre situaties, en de verkoop nam een hoge vlucht.

Apocalyptisch noodweer

Intussen behoort de nabije toekomst uit de roman voor ons al tot het recente verleden. De auteur laat op 10 maart 2021 een toestel van Air France landen op de luchthaven van New York. Ruim drie maanden later, op 24 juni 2021, komt hetzelfde vliegtuig nog een tweede keer aan. Vlucht AF 006 is boven de Atlantische Oceaan in een apocalyptisch noodweer terechtgekomen en op het nippertje aan een ramp ontsnapt. Na aankomst blijken de toestellen, de crew en de inzittenden verdubbeld te zijn. De duplicaten worden fluks in quarantaine geplaatst. De originele versies worden opgespoord door de geheime diensten en met hun kopie geconfronteerd. Dat zorgt voor de nodige ellende, want het leven is intussen gewoon doorgegaan en de passagiers hebben in die drie maanden niet stilgezeten. Ze zijn verliefd geworden, hebben een boek gepubliceerd, zijn beroemd of ziek geworden en sommigen zijn zelfs doodgegaan. De piloot is gestorven aan kanker, een man heeft zelfmoord gepleegd, een vrouw is zwanger geworden, een stel is uit elkaar gegaan, een popster is uit de kast gekomen en Victor Miesel, auteur van Gefaalde mislukkingen en vertaler van Wachten op Godot in het Klingon, heeft een cultboek geschreven, Anomalie. Want Le Tellier heeft in één moeite door zijn eigen roman verdubbeld. Zulke fratsen kun je verwachten van een gezworen Oulipiaan. De schrijver is sinds 2019 voorzitter van het Oulipo, een stel literaire grappenmakers die in de jaren 60 werd opgericht door Raymond Queneau met onder meer Georges Perec en Italo Calvino in haar rangen. De leden leggen zich toe op het schrijven van teksten aan de hand van zelf opgelegde regels.

regelrechte chicklit

Het idee is natuurlijk allesbehalve origineel. Je wil ze niet de kost geven, de schrijvers die zich door het dubbelgangersthema hebben laten inspireren, maar het moet gezegd dat Le Tellier de zaken bijzonder groots heeft aangepakt. In zijn universum worden maar liefst 243 personages verdubbeld. Rara, hoe kan dat? De meest voor de hand liggende verklaring, aldus de wetenschappers in de roman, is dat de mens niet meer is dan een programma in een virtuele wereld. De hypothese van de mensheid als computersimulatie is aan de Zweedse filosoof Nick Bostrom ontleend. Een beetje makkelijk misschien, maar de auteur zocht gewoon een excuus om zijn personages met zichzelf te confronteren, zodat hij hun verhaal kon vertellen en naar hartenlust met literaire genres kon spelen. Dat van de huurmoordenaar is geschreven in de stijl van Mickey Spillane, een van de vaders van de hard-boiled detective. De geschiedenis van twee verliefde wiskundigen is regelrechte chicklit en de ondervragingen in het boek zijn geïnspireerd door John le Carré, volgens Le Tellier de grootste Britse schrijver van de vorige eeuw.

Anomalie is duidelijk op Angelsaksische leest geschoeid. Het gelauwerde boek is minstens zo verslavend als een spannende televisieserie, doorspekt met Franse literaire subtiliteiten en versneden met een geut humor. De verwijzingen naar de wereldliteratuur zijn legio, maar populaire SF-films en series zijn ook goed vertegenwoordigd. Het is, kortom, ideaal leesvoer voor het brede publiek, waarin ook de veeleisende lezer zijn gading vindt.

Vertaald door Andreas Dijkzeul, Xander, 302 blz., 21,99 €. Oorspr. titel: 'L'Anomalie'.

Verberg tekst

Anomalie, het met de Prix Goncourt bekroonde boek uit 2020 van Hervé Le Tellier (1957), staat op 2 in de lijst met Franse bestsellers aller tijden, met inmiddels meer dan een miljoen verkochte exemplaren. Nummer 1 is nog altijd L'Amant van Marguerite Duras (1,63 miljoen). Anomalie, nu in het Nederlands vertaald, is een geval van het juiste boek op het juiste moment: een virtuoze roman met een vleugje sciencefiction waarin je even heerlijk kunt verdwijnen.

Het begint als een thriller, met huurmoordenaar Blake. Daarna volgen nog acht andere personages, met ieder hun eigen verhaallijn, die allemaal in een Boeing 787 van Air France van Parijs naar New York zijn gevlogen op 10 maart 2021. Een van hen is schrijver en vertaler Victor Miesel (geïnspireerd op kunstenaar Edouard Levé), schepper van het boekje Anomalie, dat na zijn zelfmoord een cultstatus krijgt. Drie maanden later landt exact hetzelfde vliegtuig met exact dezelfde inzittenden nog een keer. Wie zijn deze mensen? Twee wiskundigen komen, samen met een team van experts, met een verklaring.

Uit het Frans vertaald door Andreas Dijkzeul. Xander; € 21,99.

Verberg tekst

*****

De Prix Goncourt, de belangrijkste literaire prijs van Frankrijk, ging in 2020 naar ‘Anomalie’ van Hervé Le Tellier. De bijzondere, speelse en meeslepende toekomstroman waar het schrijfplezier van afdruipt is in Frankrijk naar verluidt goed voor zo’n miljoen verkochte exemplaren. De plot is ingenieus: hetzelfde toestel van Air France landt twee keer in Amerika, met aan boord precies dezelfde passagiers en bemanning, maar met honderd dagen tussentijd. Tijdens de enorme storm waarin het toestel boven de Atlantische Oceaan is terechtgekomen, moet er dus iets heel ongewoons gebeurd zijn, want vliegtuig en inzittenden zijn kennelijk verdubbeld. Het tweede toestel krijgt opdracht om de burgerluchthaven van New York links te laten liggen en te landen op de militaire basis Edwards. Alle inzittenden gaan er op hoog bevel meteen in quarantaine. Een team van natuurkundigen, medici en psychologen probeert klaarheid te brengen. Ze bereiden de betrokkenen voor op de confrontatie met hun dubbelgangers, die aan boord van de oorspronkelijke vlucht zaten en door de geheime dienst worden opgespoord. Maar misschien, preciseert Le Tellier, is ‘dubbelganger’ hier niet het juiste woord: de betrokkenen worden geconfronteerd met zichzelf, maar dan met een versie die honderd dagen langer geleefd

BELGAIMAGE

heeft in plaats van zoek te zijn geraakt in de tijd. De schrijver maakt met aanstekelijk plezier gebruik van alle mogelijkheden die die onwaarschijnlijke situatie biedt. Virtuoos schildert hij de diversiteit aan personages aan boord van het vliegtuig, de verrassingen waarvoor sommigen komen te staan wanneer zij zien wat de tijd in de zoekgeraakte honderd dagen met hen heeft gedaan, en de reactie van de overrompelde autoriteiten. Al even briljant leidt hij zijn personages naar een onverwachte ontknoping, waarop je je onmiddellijk realiseert dat die al die tijd voor de hand lag. Aan zoiets herkent men de hand van de ware meester. Maar Le Tellier is veel meer dan een voortreffelijk plotsmeder. Al vele jaren heeft hij een prominente plaats in Oulipo, een groep voornamelijk Franse

schrijvers die zich toeleggen op teksten waarin ze een beperking of regel respecteren die ze zichzelf hebben opgelegd. Het bekendste voorbeeld is ‘’t Manco’, de roman van Georges Perec waarin de letter ‘e’ niet voorkomt. In ‘Anomalie’ heeft Le Tellier elk personage een eigen literaire stijl toebedacht. Zo is het hoofdstuk over een huurmoordenaar waarmee het boek opent, geschreven in de droge stijl van de gewelddadige boeken van Mickey Spillane, een meester van de hard-boiled thriller halverwege de vorige eeuw. Een ander hoofdstuk heeft de vorm van een filmdialoog, een derde de stijl van een psychologische roman. Die wisselingen van stijl en toon maken het boek erg levendig. Alsof dat nog niet genoeg is, zit de roman vol verwijzingen naar en citaten uit de wereldliteratuur. Aan de lezer om ze thuis te brengen, maar lukt dat niet, dan is er geen man overboord. Het verhaal is sterk genoeg om overeind te blijven en zelfs om ook lezers die doorgaans niet veel ophebben met verhalen over tijdreizen en parallelle universums moeiteloos mee te slepen. Een geestig extraatje dat Le Telliers literaire huzarenstuk alleen maar charmanter maakt, is ten slotte dat hij zijn toekomstroman voor de lezers controleerbaar heeft gemaakt. Het boek, dat in de zomer van 2020 verscheen, speelt zich af in het voorjaar van 2021, voor ons alweer in het verleden. Anders dan de schrijver voorzag, is de in een paar trekjes dodelijk geportretteerde Amerikaanse president Donald Trump niet herverkozen. Alexandre Dumas zei het al: een schrijver mag de geschiedenis best verkrachten, als er maar mooie kinderen van komen.

Verberg tekst

Iedereen die ooit wilde ontsnappen aan een huishoudelijk klusje of een uurtje statistiek heeft gevolgd, weet dat bij kop of munt de kans telkens vijftig procent is. Maar wat als het dubbeltje bij de toss op zijn kant blijft staan? Moet je als statisticus met die mogelijkheid rekening houden?

Probabilist Adrian Miller is een expert in zwarte zwanen. Na het debacle van 9/11 is hij door het Pentagon aangezocht om de communicatie tussen verschillende overheidsdiensten te stroomlijnen en alle mogelijke scenario’s uit te denken waarbij de luchtvaart in gevaar kan komen. Bij wijze van geintje voegt hij daar protocol 42 aan toe: je weet nooit of aliens een vliegtuig kapen of de Bermudadriehoek toch nog honger heeft. Het lachen vergaat hem wanneer de FBI plots aan zijn deur staat en hem onder strikte geheimhouding naar de militaire basis Fort McGuire voert. Daar staat passagiersvliegtuig Air France 006 aan de grond, een vlucht die na een storm is afgeleid omdat, jawel, protocol 42 ingeroepen werd.

Op dat moment is de NSA al druk bezig met het scannen van de passagiers. Teleurstellend saai zijn die. Een architect die bevriend is met de baas van de Franse geheime dienst, een Nigeriaanse rapper met wat kruimeldiefstallen op zijn kerfstok, een bijna beroemde actrice, een advocate die een frauduleuze chemiereus verdedigt, en de Franse schrijver Victor Miesel, die een paar maanden eerder met zijn roman Anomalie een postume bestseller heeft gescoord. Niks bijzonders.

Wacht. Postuum? Hoe vaak de NSA haar spionagemachine ook laat draaien, uit alle gegevens blijkt dat Miesel na het afwerken van zijn manuscript uit het raam is gesprongen. En dat is niet de enige abberatie: wat met die ene man die behendig alle camera’s wist te ontwijken en over meerdere paspoorten beschikt? En waarom zijn alle passagiers in de war wanneer ze naar de kalender kijken?

De Franse schrijver Hervé Le Tellier amuseert zich kostelijk met zijn literaire versie van The X-Files. Wat begint als een doorsnee thriller, compleet met huurmoordenaars en spannende ontvoeringen, evolueert al snel naar een filosofisch pamflet waarin een wel heel boude stelling naar voren wordt geschoven. Liefhebbers van de avant-garde-astrofysica zullen de theorie al gehoord hebben, maar je hoeft geen kilo’s kwantummechanica achter de kiezen te hebben om Le Tellier te volgen in zijn gedachte-experiment. Dat is op zich al een pluim waard. Daarnaast illustreert hij zijn uitgangspunt met de betere trucjes uit de literaire goocheldoos zodat je bijna ademloos blad na blad omslaat. Uitzonderingen zijn altijd fascinerend. Deze Anomalie schittert als zwart gat.

****

Xander (oorspronkelijke titel: L’anomalie), 302 blz., € 21,99.

Verberg tekst

10 maart 2021 komt een Boeing 787 van Parijs naar New York met 230 passagiers en 13 bemanningsleden aan boord in een extreme turbulentie terecht en verdwijnt. 24 juni 2021 landt hetzelfde toestel met dezelfde mensen aan boord in New Jersey. Iedereen wordt onder begeleiding van veiligheidsmensen naar een hangar gebracht die ingericht is om iedereen op te kunnen vangen. Wetenschappers van over de hele wereld op het gebied van filosofie, godsdienst, techniek en de virtuele wereld zijn hier verzameld en formuleren hypotheses hoe zoiets mogelijk kan zijn. De passagiers van het eerste toestel worden thuis opgehaald en geconfronteerd met hun tweede persoonlijkheid. Het is geen simulatie, ze zijn het zelf. Ieder voor zich zoekt een eigen oplossing om hier mee om te gaan. Een aantal passagiers wordt uitgebreid beschreven. Blake, familieman maar ook moordenaar, Victor Miesel, schrijver van het boek: De ongerijmdheid, pleegt 22 april 2021 zelfmoord, maar is 24 juni een van de passagiers. Door de indringende schrijfstijl, zijn betrokkenheid bij het fenomeen, de persoonsbeschrijvingen is dit een uitzonderlijk, boeiend boek en terechte winnaar van de Prix de Goncourt 2020. Verberg tekst

Onmiddellijk na afloop van de druivenoogst barst in Frankrijk jaarlijks een regen van literaire prijzen los. Voor de belangrijkste ervan, de Prix Goncourt, was 2020 een goed jaar. De bekroning ging naar Hervé Le Telliers Anomalie, een bijzondere, speelse en meeslepende toekomstroman waar het schrijfplezier van afdruipt, in Frankrijk naar verluidt goed voor zo'n 1 miljoen verkochte exemplaren.

De plot van zijn roman is verrassend en ingenieus. Hetzelfde toestel van Air France landt twee keer in Amerika, met aan boord precies dezelfde passagiers en bemanning, maar met honderd dagen tussentijd. Tijdens de enorme storm waarin het toestel boven de Atlantische Oceaan is terechtgekomen moet er dus iets heel ongewoons gebeurd zijn, want vliegtuig en inzittenden zijn kennelijk verdubbeld.

Het tweede toestel krijgt opdracht om de burgerluchthaven van New York links te laten liggen en te landen op de militaire basis Edwards. Alle inzittenden gaan er op hoog bevel linea recta in quarantaine. Een team van deskundigen op de meest uiteenlopende gebieden - natuurkundigen, medici, psychologen - probeert klaarheid te brengen en om de betrokkenen voor te bereiden op de confrontatie met hun dubbelgangers, die aan boord van de oorspronkelijke vlucht zaten en door de geheime dienst worden opgespoord.

Of, preciseert Le Tellier, is dubbelganger hier niet het juiste woord: de betrokkenen worden geconfronteerd met zichzelf, maar dan een zichzelf dat honderd dagen langer geleefd heeft in plaats van zoek te zijn geraakt in de tijd.

DE WARE MEESTER

Le Tellier maakt virtuoos en met aanstekelijk plezier gebruik van alle mogelijkheden die deze onwaarschijnlijke situatie een schrijver biedt. Prachtig schildert hij de diversiteit aan personages aan boord van het vliegtuig, de verrassingen waarvoor sommigen van hen gesteld worden wanneer zij zien wat de tijd in de zoekgeraakte honderd dagen met hen heeft gedaan en niet te vergeten de reactie van de overrompelde autoriteiten.

Al even virtuoos leidt de schrijver zijn personages naar een ontknoping die verrast, waarop de lezer zich onmiddellijk realiseert dat die al die tijd voor de hand lag: aan zoiets herkent men de hand van de ware meester.

Maar Le Tellier (1957) is meer dan enkel een voortreffelijk plotsmeder. Al vele jaren heeft hij een prominente plaats in Oulipo, een groep schrijvers, voornamelijk in Frankrijk maar ook daarbuiten, die al tientallen jaren bestaat en zich toelegt op het schrijven van teksten die een beperking of een voorschrift moeten respecteren die de schrijver zichzelf heeft opgelegd.

Het bekendste voorbeeld is waarschijnlijk Georges Perecs roman 't Manco, waarin de letter 'e' niet voorkomt. De gedachte achter deze aanpak is dat zo'n zelfopgelegde regel de verbeelding van de schrijver stimuleert en hem, zo hoopt men toch, ertoe aanzet om boven zichzelf uit te stijgen.

TIJDREIZEN

Le Tellier heeft in Anomalie elk personage een eigen literaire stijl toebedacht. Zo is het hoofdstuk over een huurmoordenaar waarmee het boek opent, geschreven in de droge stijl van een de gewelddadige boeken van Mickey Spillane, halverwege de vorige eeuw een meester van de hard boiled thriller. Een ander hoofdstuk heeft de vorm van een filmdialoog, een derde de stijl van een psychologische roman. Steeds is het genre van de tekst aangepast aan het te beschrijven personage. Die wisselingen van stijl en toon maken het boek erg levendig.

Ook steekt de roman nog eens vol met verwijzingen naar en citaten uit de wereldliteratuur. Aan ons om ze thuis te brengen, maar lukt dat niet, dan is er geen man overboord. Het verhaal is sterk genoeg om overeind te blijven en zelfs om ook lezers die doorgaans niet veel ophebben met verhalen over tijdreizen en parallelle universums moeiteloos mee te slepen.

Erg leuk aan Anomalie is tenslotte dat de schrijver zijn toekomstroman voor de lezers controleerbaar heeft gemaakt. Het boek, dat in de zomer van het vorig jaar verscheen, speelt zich af in het voorjaar van 2021, voor ons alweer in het verleden.

En we weten het al langer: voorspellen is moeilijk, vooral wanneer het om de toekomst gaat. Anders dan de schrijver voorzag, is de - hier overigens in een paar trekjes dodelijk geportretteerde - Amerkikaanse president Donald Trump niet herkozen. Voor wie geen kniesoor is, verhoogt zo'n kleine, maar amusante oneffenheid de charme van Le Telliers literaire huzarenstuk.

Alexandre Dumas (De drie musketiers) zei het immers al: een schrijver mag de geschiedenis best verkrachten, als er maar mooie kinderen van komen.

Vert. Andreas Dijkzeul Xander; 302 blz. €21,99.

Verberg tekst