Damon Galgut is één van de interessantste Zuid-Afrikaanse schrijvers van de laatste decennia, al zal zijn naam in onze contreien niet snel een belletje doen rinkelen. Zijn boeken sierden nochtans al menige shortlist, waaronder twee keer die van de Booker Prize. In ‘De belofte’ beschrijft hij een van elkaar vervreemde Zuid-Afrikaanse familie die samenkomt voor de begrafenis van de moederkloek. Later komen ook andere gezinsleden te gaan, en telkens wordt de desintegrerende familie herinnerd aan de verbroken belofte aan de immer zorgzame dienstmeid, die een aanzienlijk fortuin zou krijgen van de familie, maar die uiteindelijk tevreden moest zijn met een peulschil. De afbrokkelende familiebanden lijken wel een metafoor voor de Zuid-Afrikaanse maatschappij, waar ongelijkheid, geweld en corruptie nog steeds aan het sociale weefsel vreten. De verbroken belofte tegenover de meid staat symbool voor de nooit ingeloste verwachtingen. De krachtige boodschap is verpakt in prikkelende zinnen, al voelt de vrije indirecte rede vaak artificieel aan en werkt die soms zelfs verwarrend. Galgut schrijft desalniettemin vol vertrouwen en kan als weinig anderen met stemmen jongleren, met als resultaat een even interessant als belangrijk boek over schuld, vergiffenis, en het onrecht dat veel Zuid-Afrikaanse burgers nog altijd treft.

Verberg tekst

Dat Amor de blikseminslag heeft overleefd, is een vingerwijzing van God, meent Manie, haar vader, en hij keert terug naar het ware geloof. Het opbiechten van zijn misstappen aan zijn vrouw maakt de relatie niet beter. Haar terugkeer naar de Joodse gemeenschap maakt dat ze niet naast haar echtgenoot zal worden begraven. Alwyn Simmers, de blinde predikant, laat Manie geloven dat hij zijn plaats in de hemel kan afkopen. Het leidt tot een breuk met zijn zoon Anton, die terugkomt als zijn vader overlijdt. De belofte van haar vader aan haar moeder, kort voor haar dood, waar Amor bij toeval getuige van is geweest, wordt ontkend. Amor maakt er een erezaak van om de wil van haar moeder te volbrengen, en Salomé, de huisbediende, het huis te schenken. De belofte rijt het gezin uiteen, maar voor Amor is een woord een woord. De Zuid-Afrikaanse auteur (1963) kent de gave om de binnenkant, gedachten en gevoelens van zijn personages naar buiten te brengen. Elke zin laat de lezer dieper in het hoofd van de personages verdwijnen. Geen wonder dat eerder werk in vele talen werd vertaald en genomineerd voor prijzen. Winnaar Booker Prize 2021. Verberg tekst

Aan het einde van de jaren tachtig balanceerde Zuid-Afrika op een breukvlak. Naarmate het apartheidssysteem harder in zijn voegen begon te kraken, kreeg de toekomstige democratie scherper contouren. Er werd gesproken van een regenboognatie, van nieuwe hoop. Alles stond in het teken van een beloftevolle toekomst.

Op dit breukvlak laat Damon Galgut De belofte beginnen, een roman over de Afrikaner familie Swart en hun boerderij even buiten de hoofdstad Pretoria. Het boek laat zien hoe de grote politieke en sociale veranderingen doorwerken in de kleine kring van witte bazen en hun zwarte knechten.

Als thema lijkt dat misschien niet zo origineel, maar Galgut, die al twee keer de shortlist van de Booker Prize haalde, maakt er een indrukwekkend satirisch spel van met familiesaga, nationale geschiedenis en maatschappijkritiek als bestanddelen. Behendig laat hij zijn verteller boven de personages cirkelen, met de priemende blik van een arend die vanaf grote hoogte zijn prooi bespiedt. Meermaals maakt hij ook een duikvlucht en stapt ín de personages, hun intieme ervaringen en kwetsbare plekken. Alle bewegingen, van veraf en nabij, worden precies en virtuoos uitgevoerd, en door vertaler Rob van der Veer prachtig weergegeven.

De belofte is gecomponeerd rond het sterven van vier familieleden: vader, moeder, Astrid en Anton. Tussen hun overlijden ligt telkens een periode van ongeveer zeven jaar; in de tussentijd is het grote verhaal van Zuid-Afrika steeds ingrijpend veranderd. Elke keer komen de overgebleven gezinsleden voor de begrafenis terug naar huis, en krijgen onderliggende conflicten de kans om verder op te lopen of zelfs tot een uitbarsting te leiden.

Altijd draait het daarbij om iets waarvan de jongste dochter Amor - bij Galgut zijn namen er nooit zomaar - getuige is geweest. Op haar sterfbed heeft de moeder haar man laten beloven om het huisje waarin de zwarte werkster Salomé en haar gezin wonen aan deze werkster te geven.

De roman begint wanneer het gezin na de dood van de moeder op de boerderij bij elkaar komt. Dan herinnert de dertienjarige Amor haar vader aan zijn belofte. De spanning loopt op en bereikt een climax als Amor kort voordat de kist naar het graf gedragen wordt voor de eerste keer ongesteld wordt en zich naar de wc moet haasten. De anderen vragen zich af waar ze blijft. Vanaf dat moment krijgen haar afwezigheid en afzijdigheid én haar rol als de behoeder van de belofte en daarmee ook van het familiegeweten een bijzondere betekenis.

Bij elk volgend sterfgeval wordt Amor eraan herinnerd dat de belofte nog altijd niet is nagekomen. Wanneer zij de enige overlevende is, inmiddels een vrouw van wie de vruchtbare jaren voorbij zijn, kan ze er niet meer op rekenen dat iemand anders haar moeders laatste wens zal vervullen. Nu is het aan haar. Maar is het nog mogelijk? En heeft het nog zin?

Met deze roman laat Galgut zich opnieuw kennen als een soepele verteller, uitstekend op dreef bij het scheppen en invullen van levensechte karakters, het subtiel vervlechten van realiteit en symboliek, en ronduit briljant in de uitgekiende enscenering van absurditeiten. De belofte is een uiterst genietbare en beeldende satire, maar tegelijk ook een droevig en somber stemmend verhaal over een familie en een land die veel moeite hebben met het nakomen van beloftes.

Vert. Rob van der Veer. Querido; 320 blz. € 21,99.

Verberg tekst