Een geheimtip in de Britse literatuur, zo werd de Welshman Cynan Jones (41) lange tijd genoemd. Fijnproevers ontdekten en prezen hem al snel, erkenning bleef uit. Dat Jones stille boeken schrijft, heeft daar allicht veel mee te maken. Ze geven zich moeilijk prijs, doen je stilstaan en nadenken en vergen opperste concentratie. Zijn afwezig: extraverte personages, flitsende dialogen, gebeurtenissen die zich in sneltempo voltrekken, een entertainmentgehalte.

Jones lees je niet voor instantbevrediging. Je leest hem omdat zich lang nadat je Inham uit hebt, weer een beeld aan je opdringt, je een wee gevoel krijgt in je maag en denkt: hoe doet hij dat toch, met een schijnbaar minimum aan middelen zoveel effect creëren?

Het verhaal. Een naamloze man bevindt zich in een kajak op zee, er steekt een storm op, hij wordt getroffen door de bliksem, is gewond en lijdt aan geheugenverlies - 'Zijn geheugen als uiteengevallen speelkaarten'. Tijd en ruimte bieden niet langer houvast, maar worden vijanden. Niet alleen weet hij niet meer wie hij is, hij weet evenmin hoe hij terug aan land moet geraken.

Hij, jij, ik

Aanvankelijk wordt hij gedreven door 'een oerinstinct om op het droge te komen', tot hem het beeld van een zwangere vrouw daagt. Zijn vrouw. 'De gedachte aan haar, wie ze ook mocht zijn, leek zich tot een punt aan de horizon te vormen waarop hij zich kon richten.' Hoe concreter zij wordt, hoe meer mens hij.

Om de soms aandoenlijke man te schetsen, trekt Jones een indrukwekkende technische trukendoos open. Af en toe stelt hij scherp en onderbreekt hij behendig de verleden door de tegenwoordige tijd. Hij speelt ook met persoonlijke voornaamwoorden. Het gros wordt verteld in een objectieve hij-vorm, af en toe spreekt een jij, vaak als de stem van de ratio die de angst moet bezweren. 'Je hebt de helft van een kleine vis en nog tien centimeter water. Als je ongeduldig wordt gaat het mis.' Slechts zelden wordt die hij of jij een ik: de man krijgt een identiteit.

Wit

Jones' technische beheersing uit zich bijna even sterk in de afwezigheid als in de aanwezigheid van tekst. Honderd bladzijden telt Inham, waarvan wit de helft inneemt. Een gimmick is dat niet. Passages van maximaal vier opeenvolgende zinnen worden onderbroken door één of meer witregels, waarmee de schrijver je dwingt je leestempo af te remmen en in de stilte van de onderbreking te zien of te voelen wat de man op zee ziet of voelt. En het werkt nog ook. Inham lezen is als door een viewmaster kijken, verwoordde een vriend het treffend.

Het wit dient nog een ander doel. Als lezer weet je evenveel als de naamloze man en dat is weinig. Karakterontwikkeling is er nauwelijks, dialoog evenmin. Er is enkel een man op zee met een kapot geheugen die werktuigelijk handelingen verricht, pijn lijdt en een beroep doet op zijn zintuigen. Dat wordt verteld in spaarzaam, elliptisch, vaak afstandelijk en visceraal proza, dat meer suggereert dan het expliciet maakt. Er zijn signalen, er is voorgevoel en bijgeloof. Er zijn terugkerende, vaak prachtige en bevreemdende beelden - waarvan slechts één te opzichtig effectbejag is. Dat je meer voelt en denkt te weten dan wat er zich in de tekst afspeelt, vindt plaats in het wit tussen de zinnen.

Antiheld

Het is de verdienste van de kleine uitgeverij Koppernik om de vrijwel onbekende Jones in de lage landen te introduceren. Op het oorspronkelijke wit is niet beknibbeld, de vertaling is uitstekend, op een paar ergerlijke slordigheden na. Op de flap van Inham alleen al staan twee fouten ('Hij moet zich schrap zetten tegen de pijn en op zijn instincten vetrouwen om terug naar de kust te komen, en naar de vrouw van wie hij alleen vaag vermoed dat ze op hem wacht.').

Het zijn details, die niets afdoen aan de kracht van deze kleine roman. Dat Jones zich ver weg houdt van het grote gebaar, psychologisering en heroïek maakt het alleen maar krachtiger. Zijn man is een antiheld, een tijdloze alleman, die in al zijn kwetsbaarheid diep ontroert. Als je op het einde terugbladert en de vreemde proloog herleest, breekt je hart een beetje.

Vertaald door Jona Hoek, Koppernik, 104 blz., 16,50 €. Oorspronkelijke titel: 'Cove'.

Verberg tekst

Het was te lang geleden. Waarom stellen we de dingen waarvan we opknappen uit, vraagt de man zich af terwijl hij de spinnenwebben van zijn kajak blaast. Waarom wachten we ermee tot het echt te laat is? Raar genoeg past de urne met as perfect in de plastic drinkbekerhouder, alsof die enkel daarvoor gemaakt is, en met stevige slagen peddelt de man het water op. In het waterdichte vak zitten vislijnen, aan de koelkast heeft hij een berichtje voor zijn vrouw achtergelaten: ‘Maak een slaatje. X.’

Dan is er licht, een hel licht dat door hem heen siddert en zijn geest leegbrandt. Wanneer hij wakker wordt, dobbert hij in het water, zijn armen herleid tot dood gewicht, zijn romp geklemd in een reddingsvest. Als bij wonder weet hij zich terug aan boord te hijsen, maar nergens is er land in zicht en over zijn stijve armen lopen vlekkerige brandwonden. Terwijl hij zich in leven weet te houden met een vis en een bodempje water, probeert hij te achterhalen wie hij was en waarom hij het ruime sop koos. Vaag herinnert hij zich een vrouw die op hem wacht, vaag vermoedt hij het bestaan van een kind en met een koekenpan als peddel probeert hij aan de natte klauwen van de zee te ontsnappen.

Zelf noemt Cynan Jones zijn boeken korte romans – en in de verantwoording zelfs microfictie – om toch maar dat vervloekte woord novelle te vermijden. Want nog meer dan korte verhalen zijn novelles geheide winkeldochters: kan een schrijver zijn verhalen nog slijten aan kranten en tijdschriften, novelles raak je aan de straatstenen niet kwijt. Maar voor Inham dient u wel in de buidel te tasten, want dit is topliteratuur op een paar vierkante centimeter. Elke afgemeten zin is likkebaardend goed, elke witregel snijdt als een heet mes door je brein.

Hoewel de kleine uitgeverij Koppernik alle lof verdient om het werk van Jones in het Nederlands te verspreiden – eerder bracht ze al Burcht uit – is het hier moeilijk kiezen tussen de puike vertaling en het Engelse origineel omdat veel van Jones’ tactiele taal onvermijdelijk verloren gaat. Zo betekent ‘cove’ niet alleen ‘inham’ maar ook ‘makker’ of ‘medemens’ – een niet onbelangrijke dubbelzinnigheid gezien de urne die in de kajak wordt meegevoerd. Misschien was een tweetalige versie hier een betere keuze.

Gelukkig blijft veel van de raadselachtigheid overeind. Wat met de pop die hij uit het water vist? Waarom ziet hij geen vogels? En waar komt die vlinder plots vandaan? Inham is tegelijk claustrofobisch en weids, spannend en diepzinnig, maar bovenal een zegetocht van de taal. U moest al in de boekhandel staan.

 ****

Koppernik (oorspronkelijke titel: Cove), 104 blz., € 16,50.

Verberg tekst

Een man op zee vecht voor zijn leven, tegen een dreigende lotsbestemming. In de proloog wacht een zwangere vrouw aan de kust. De protagonist, door de bliksem getroffen, probeert zich te herinneren, hoe het zover is gekomen. Hij ontdekt met zijn vaders as uit vissen te zijn gegaan, en heeft een vaag vermoeden van een wachtende vrouw. Intussen probeert hij zich te redden, ernstig gewond aan een arm, bijna zonder water en voedsel, te ver op zee. In een karige, ingetogen schrijfstijl, met herhalingen (een veertje) en soms poëtische beelden (een dolfijn) weet de Britse auteur (Wales, 1975) het ongelijke gevecht tegen de zee en het weer indringend te beschrijven. Het verhaal gaat uiteindelijk over levenskracht die de hoofdpersoon, ondanks de menselijke fragiliteit, sterkt. In korte zinnen wordt een prachtig kleinood neergezet. Zeer ruime bladspiegel. De auteur publiceerde in 2006 ‘The long dry’, in 2007 onderscheiden met de Betty Trask Award. ‘De Burcht’ werd genomineerd voor de Europese Literatuurprijs 2016. Verberg tekst