Roman. Soms vertelt een boek veel door iets niet te vertellen. Zo'n boek is Inham van Cynan Jones.
Een geheimtip in de Britse literatuur, zo werd de Welshman Cynan Jones (41) lange tijd genoemd. Fijnproevers ontdekten en prezen hem al snel, erkenning bleef uit. Dat Jones stille boeken schrijft, heeft daar allicht veel mee te maken. Ze geven zich moeilijk prijs, doen je stilstaan en nadenken en vergen opperste concentratie. Zijn afwezig: extraverte personages, flitsende dialogen, gebeurtenissen die zich in sneltempo voltrekken, een entertainmentgehalte.
Jones lees je niet voor instantbevrediging. Je leest hem omdat zich lang nadat je Inham uit hebt, weer een beeld aan je opdringt, je een wee gevoel krijgt in je maag en denkt: hoe doet hij dat toch, met een schijnbaar minimum aan middelen zoveel effect creëren?
Het verhaal. Een naamloze man bevindt zich in een kajak op zee, er steekt een storm op, hij wordt getroffen door de bliksem, is gewond en lijdt aan geheugenverlies - 'Zijn geheugen als uiteengevallen speelkaarten'…Lees verder
Een geheimtip in de Britse literatuur, zo werd de Welshman Cynan Jones (41) lange tijd genoemd. Fijnproevers ontdekten en prezen hem al snel, erkenning bleef uit. Dat Jones stille boeken schrijft, heeft daar allicht veel mee te maken. Ze geven zich moeilijk prijs, doen je stilstaan en nadenken en vergen opperste concentratie. Zijn afwezig: extraverte personages, flitsende dialogen, gebeurtenissen die zich in sneltempo voltrekken, een entertainmentgehalte.
Jones lees je niet voor instantbevrediging. Je leest hem omdat zich lang nadat je Inham uit hebt, weer een beeld aan je opdringt, je een wee gevoel krijgt in je maag en denkt: hoe doet hij dat toch, met een schijnbaar minimum aan middelen zoveel effect creëren?
Het verhaal. Een naamloze man bevindt zich in een kajak op zee, er steekt een storm op, hij wordt getroffen door de bliksem, is gewond en lijdt aan geheugenverlies - 'Zijn geheugen als uiteengevallen speelkaarten'. Tijd en ruimte bieden niet langer houvast, maar worden vijanden. Niet alleen weet hij niet meer wie hij is, hij weet evenmin hoe hij terug aan land moet geraken.
Hij, jij, ik
Aanvankelijk wordt hij gedreven door 'een oerinstinct om op het droge te komen', tot hem het beeld van een zwangere vrouw daagt. Zijn vrouw. 'De gedachte aan haar, wie ze ook mocht zijn, leek zich tot een punt aan de horizon te vormen waarop hij zich kon richten.' Hoe concreter zij wordt, hoe meer mens hij.
Om de soms aandoenlijke man te schetsen, trekt Jones een indrukwekkende technische trukendoos open. Af en toe stelt hij scherp en onderbreekt hij behendig de verleden door de tegenwoordige tijd. Hij speelt ook met persoonlijke voornaamwoorden. Het gros wordt verteld in een objectieve hij-vorm, af en toe spreekt een jij, vaak als de stem van de ratio die de angst moet bezweren. 'Je hebt de helft van een kleine vis en nog tien centimeter water. Als je ongeduldig wordt gaat het mis.' Slechts zelden wordt die hij of jij een ik: de man krijgt een identiteit.
Wit
Jones' technische beheersing uit zich bijna even sterk in de afwezigheid als in de aanwezigheid van tekst. Honderd bladzijden telt Inham, waarvan wit de helft inneemt. Een gimmick is dat niet. Passages van maximaal vier opeenvolgende zinnen worden onderbroken door één of meer witregels, waarmee de schrijver je dwingt je leestempo af te remmen en in de stilte van de onderbreking te zien of te voelen wat de man op zee ziet of voelt. En het werkt nog ook. Inham lezen is als door een viewmaster kijken, verwoordde een vriend het treffend.
Het wit dient nog een ander doel. Als lezer weet je evenveel als de naamloze man en dat is weinig. Karakterontwikkeling is er nauwelijks, dialoog evenmin. Er is enkel een man op zee met een kapot geheugen die werktuigelijk handelingen verricht, pijn lijdt en een beroep doet op zijn zintuigen. Dat wordt verteld in spaarzaam, elliptisch, vaak afstandelijk en visceraal proza, dat meer suggereert dan het expliciet maakt. Er zijn signalen, er is voorgevoel en bijgeloof. Er zijn terugkerende, vaak prachtige en bevreemdende beelden - waarvan slechts één te opzichtig effectbejag is. Dat je meer voelt en denkt te weten dan wat er zich in de tekst afspeelt, vindt plaats in het wit tussen de zinnen.
Antiheld
Het is de verdienste van de kleine uitgeverij Koppernik om de vrijwel onbekende Jones in de lage landen te introduceren. Op het oorspronkelijke wit is niet beknibbeld, de vertaling is uitstekend, op een paar ergerlijke slordigheden na. Op de flap van Inham alleen al staan twee fouten ('Hij moet zich schrap zetten tegen de pijn en op zijn instincten vetrouwen om terug naar de kust te komen, en naar de vrouw van wie hij alleen vaag vermoed dat ze op hem wacht.').
Het zijn details, die niets afdoen aan de kracht van deze kleine roman. Dat Jones zich ver weg houdt van het grote gebaar, psychologisering en heroïek maakt het alleen maar krachtiger. Zijn man is een antiheld, een tijdloze alleman, die in al zijn kwetsbaarheid diep ontroert. Als je op het einde terugbladert en de vreemde proloog herleest, breekt je hart een beetje.
Vertaald door Jona Hoek, Koppernik, 104 blz., 16,50 €. Oorspronkelijke titel: 'Cove'.
Verberg tekst